ნაკვეთი III teqstebi I – პროზა წეს-ჩვეულებანი

• 1. ი მ ჟ ი ნ ა ზ ნ ა ზ ო მ ხ ა

შუშხუ̂ა̈მლე̄თ ზურლა̄̈რ ქა ირბიე̄ლხ ი მუჟუ̂ეღს ანყეხ (მუჟუ̂ეღ ლი მურგუ̂ა̈ლ დია̈რ ი ჟიქა̄ნ ჯუ̂ა̈რშა̄ლ ჟი ლჷპა̄ნწკუ̂ე ხა̄რ), ეჩქანღო – ნაჭშხუნუ̂ა̈რს. ეჯჲა̈რ გირგდუ̄ლა̈რ ლიხ ი ჩუ ლჷჭრელე ჯო̄დი დჷთხელ დი̄რილა̈რ. ეჯჲა̈რს ერუ̂ა̄̈ჲ ქა დომ ხეწდენი, ეჯას, ერხი ლადღა̈რ თერახ, ეჩქას ლა̈რბია̄ლჟი ი ლა̈დჲარა̄ლჟი ქორს ლირდე მა̄დ ხოშიდ. მუჟუ̂ეღს, ნაჭშხუნუ̂ა̈რს, ხა̈მი თხუმ (ლახ ა̈რი), წერა̈ქუ̂ს, მო̄ლა მუჭხუ̂ი̄ლა̈რს, განზა̈რს უ̂არჩხლიშ ი აჯაღ იშგან ხოჩა ლესგდი გა̈ნზს ლალა̄შთე დე̄სგიხ ი ჩუ ჲჷგემხ. მე̄რმა ლადა̈ღ დო̄სგ მჷჭშხი ჴედნი; ეჯას ლალა̄შს სგა ხაზზენიხ. მჷჭშხის ჩაფლა̈რ ეშ ხოფჷლფჷნე წერა̈ქშუ̂; ხეჭმენი ქორისგა ჩი̄ ი ჩუ̂ა̈შჲა̄̈ში, ამჟი ხაყლა̄̀:

– ზა̈ჲ ყერი მჷცა̄̈დი, ხოჩა̄მ ზა̈ჲსუ ჯიცა̄̈დი, კუმში ცხა̈მან ი ქა̈მანუ ალხი̄დე̄ლხი! ზა̈ჲ ბედნიე̄რუ ჯა̄რ, ქორშარ/ლე ნა̈შდობოშ ი ისგუ̂ა ლემკახე̄მიშ; ალა მი უშო̄ნა̄ლად ლაჯო̄მე ამჟი უშო̄ნა̄ლადუ მირი ისგუ თხუ̂იმ!

– ჰო̄, სი̄უ̂ მირი შუ̂იდებდ. სი̄ ხოჩა ზა̈ჲუ ეჯცა̄და! – ხა̈ტხეხ მჷჭშხის. ამჟი̄ნ ჩი̄ ჩუ̂ა̈შჲა̄̈ში. ეჩქანღო მჷჭშხის ხოჩა̄მდ ხაშდბახ ი ჩუ̂აშჩქუ̂ა̈რიხ.

ზომხალადა̈ღ სგა ერუ̂ა̄̈ჲ ხეხო̄ლა უშხუ̂ა̄რ, მა̈გ ხომზჷრი:

– ხოჩა̄უ̂ ესერ ზა̈ჲ ესცა̄და!

ჰამს ზომხალადა̈ღ ერუ̂ა̄̈ჲ უშკუ̂უშუმდ ნა̈პო̄ლს თოფშუ̂ ჩუ̂ადგა̈რი, ეჯა ხოჩა ხაბჟახ. ერუ̂ა̈ჲ ხოჩა ში̄მიშდ თერა, ეჩხა̈ნქა მა̄̈ნკუ̂ი შის იფშუ̂დე მა̈გ. ესუ̂ა̄̈ჲ აჯაღ უშხუდ ხა̄რხ ზომხა̄̈ ლასკა̈რ, ეჯჲა̈რ ჩუ იყუ̂ბა̄̈ლხ, ლა̈ჲსას ა̈ჲსენიხ ი აშხუ̂ ლე̄თ-ლადა̈ღ ხოჩა ბედ ხა̄რხ.

რ ო გ ო რ ვ ი ც ი თ ("გ ვ ჩ ვ ე ვ ი ა") ა ხ ა ლ ი წ ე ლ ი

ახალი წლის წინა დღეს, ღამით, ქალები ხაბაზობენ და "წინმძღოლსაც" გამოაცხობენ ["წინმძღოლი" არის მრგვალი პური და ზემოდან ჯვარივით აქვს კუწუბოები ("ამო-ნა-პწკენ-ებ-ი"), მერე – სამეკვლეოებს ("საფეხადოებს")]. ისინი რგოლებია და აჭრელებული გრძელი, თხელი პურები. იმათ ვინც ვერ ნახავს, იმას, [ზოგი დღეები გამოირჩევა ("ჩანან"), როცა ("მაშინ") ცხობისას და პურობისას] სახლში ("სახლს")   არ ედგომება. "წინმძღოლს",

სამეკვლეოებს, ღორის თავს (თუკი არის), თომს, რაღაც ტკბილეულ(ებ)ს, განძ(ებ)ს ვერცხლის(ას) და კიდევ სხვა ლამაზ ("კარგ სანახავ") განძს თასში ("სათესლე ჭურჭელში") დებენ და დგამენ. მეორე დღეს ადრე მეკვლე ("მეფეხური") მოვა, იმას თასს შეაგებებენ. მეკვლეს ფეხსაცმელი თომით აქვს ამოტენილი ("უ-ფამ-ფალ-ებ-ს"); ჩამოჰყვება და სახლში ყველას დალოცავს – ტკბილად დაბერებას უსურვებს("ხელს გაუხსნის"); ასე ეუბნება, აი:

– წლის ძალის შემცვლელი ("მცვალებელი") კარგ წელსამც გინაცვლებს, საქონლის ზრდით(ა) და მატებით გახარებულიყავი! წელი ბედნიერი გქონო-დეს ("ბედ-ნ-იერ-ი-მც გაქვს"), შინაურების{ა} ("სახლეულები{ს}") და შენი მოყვასის ("საიმედოთა") მშვიდობით; როგორც ეს მე უშურველად მოგცე, ასე დაუნანებლად მყავდეს ("უშურველადამც მყავს") შენი თავი!

– ჰო, შენ მეყოლე ("შენმცა მყავხარ") მშვიდობით, შენც კარგი წელი გქონოდეს (შეგცვლია)! – უპასუხებენ მეკვლეს. ასე ყველას გაუხსნის ხელს. მერე მეკვლეს კარგად ექცევიან და დაასაჩუქრებენ.

ახალი წლის დღეს ვინც შეხვდება ერთმანეთს, ყველა ულოცავს:

– კარგი წელი გქონდესო (შეგცვლოდესო)!

ახალი წლის დილას ვინც უბრად ("პირუმძრახად") ჩიტს თოფით მოკ-ლავს, ის კარგი ჰგონიათ. ვინც კარგი ხელისა(დ) არის ("ჩანს"), იმისგან პირ-ველად ხელს იხსნის ყველა. ვისაც კიდევ ერთად აქვთ ახალი წლის დღესას-წაული, ისინი მოგროვდებიან, საკლავს დაკლავენ და ერთ დღე-ღამეს კარგ დროს ატარებენ ("კარგი ბედ-ი აქვთ").

• 2. ჰ ჷ ლ ი შ

ჰჷლშა̈ საფტინ ლადა̈ღ ჟი ხუ̂ინზო̄რა̈ლდ ელჲა̄̈ სუ̂იფისგა. მუღუნუ̂ა̄რა ერუ̂ა̄̈ჲ ლიხ, ეჯჲა̈რ ჰარა̈ყს ი ლესკა̈რს ჟი ჴიდეხ; ლესკა̈რს ჩუ̂აჭკუ̂რეხ ი ჟ'ამა̄რეხ. სუ̂იფისგა ლიხი̄რულ იბნი, ლითოფ ლი ნიშა̈ნთე ედ ჩი̄რხუა̈ლთე; ეჩქანღო მესტია̄ლა̈რი ჴედნიხ; ეჯჲა̈რ ჟი იყუ̂ბა̄̈ლხ, ეჩქა ჰარა̈ყს ხუ̂ათრედ. ეჩქანღო ეჯჲა̈რი იბნეხ ლიხი̄რულს. მეზგახა̈ნქა თუ̂ით მა̈გ ქა ღჷრი მინდუ̂ერთექა, ჩუ ისგუ̂რიხ, თუ̂ით ლესკრი ნა̈ქუ̂იცს აჰუ̂და̄̈ლიხ მუღუნუ̂ა̄რა ი ჰარყი ლითრე ლი მასა̈რდ. ნა̈ბოზს ჩუ ფხჟენი მა̈გ.

მესტია̄ლა̈რს სოფლი მოხელა ინჴრინეხ მეზგათე, ეჩეჩუ̄ნ ლეღუ̂ ჟი მჷჯა̈ბ ლი. სერ ჩუ ისგუ̂რიხ მოხელა ი მესტია̄ლა̈რ ი ხა̄რხ ისგლა̄თუ̂ ქეიფ ი ლიხი̄რულ. ისგლე̄თუნღო მესტია̄ლა̈რ სგა ღჷრიხ მაშდმა̄̈რ.

მე̄რმა ლადა̈ღ ნა̈ჲ ნა̈წჰიხ მესტია̄ლა̈რ. ეჩეჩუ̄ნ ჯგჷრა̄̈გი ჰა̈ზუ̂ისგა ჟი ხუ̂იყუ̂ბა̄̈ლდ, ჰარა̈ყს ხუ̂ითრედ, ეჩქანღო ლემს აბე̄ლეხ ლჷჩა̄ჟუ. ეზერ

ლესგდი ლი ლემი ლიბე̄ლე ი ჩა̄ჟრე ლიჭმუ̄ნე. ობა̈შინ ღალ ჩუ̄ჲ ხუ̂ა̈ჲ შყედნიხ ჩა̄ჟა̈რხა̈ნჩუ.

ნა̈ბოზს ნა̈იხ სერ მესტია̄̈ ლჷთიშა̈რ მეზგათე, ეჩეჩუ̄ნ მასა̈რდ პა̈ტიუ̂ს ნა̈ჩოხ. ლიხი̄რულ ლი მე̄უ̂არ ი ისგლე̄თუნღო მაშდმა̄̈რ ლექუ̂ა ჴუ̂ედნიდ ლენჯა̄̈რთე.

ლენჯერი

"ჰ უ ლ ი შ ი"

ჰულიშის შაბათ დღეს შევიკრიბებით ელიის (ეკლესიის) ეზოში. მედღე-სასწაულენი ("ვინც არიან, ისინი") არაყს(ა) და შესაწირ დიდ სეფისკვერს ამოიტანენ; სადღესასწაულო პურს დაჭრიან და გაამზადებენ. ეზოში მხი-არულება იწყება, სროლაა ნიშანში ან სიპ ქვებში; მერე მესტიელებიც მოვ-ლენ; ისინი (რომ) მოგროვდებიან, (მაშინ) არაყს დავალევინებთ. მერე ისინიც იწყებენ მხიარულებას. ოჯახიდან ("თითო") ყველა გავა მინდორში, დასხდებიან, შესაწირი პურის თითო ნაჭერს არიგებენ მედღესასწაულენი და არაყის სმაც არის ბლომად. საღამოს დაიშლება ყველა.

მესტიელებს სოფლის მოხელეები წაიყვანენ მოსახლესთან, იქ ხორცი უკვე მოხარშულია. მერე დასხდებიან მოხელეები და აქვთ შუაღამემდე ქეი-ფი და მხიარულება. შუაღამის მერე მესტიელები მიდიან ("წავლენ") მთვრა-ლები.

მეორე დღეს ჩვენ გვპატიჟებენ მესტიელები. იქ წმინდა გიორგის (ეკლე-სიის) ეზოში შევიკრიბებით, არაყს ვსვამთ, მერე ლომს (დროშას) ბერავენ ცხენოსნები. კარგი სანახავია ლომის (დროშის) გაბერვა და ცხენების გაჭენება. ზოგჯერ (ხშირად) ჩამოვარდებიან კიდეც ცხენებიდან ბევრი.

საღამოს წაგვიყვანენ მესტიის თავკაცები ("რჩეულები") ოჯახში ("მოსახ-ლესთან"), იქ დიდ პატივს გვცემენ. დიდი მხიარულებაა და ნაშუაღამევს ("შუაღამის მერე") მთვრალები ჩამოვალთ ლენჯერში.

• 3. ი მ ჟ ი̄ ნ ნ ა̈ მ თ ქ უ̂ ა ლ ი ფ ა̄ ნ ა̄̈ ლ ი

ადგომ სგუ̂ებნე ლადა̈ღ შედ-მაკუ̂ედს ჩი̄ ბჷგიდ ქა ხუ̂აშყუ̂დიე̄ლიდ. ადგომლადა̈ღ ზურალა̄̈რ ლირბიე̄ლს იბნეხ, ჩი̄ თემი დია̈რს ანყეხ. ეჩქანღო ობა̈შნა̈ჲრდ ნა̄̈ყუნს ამა̄რეხ ეჯ ლე̄თიშდ. ბოფშა̈რს ეჯჟი ჩუ ხა̈ხიადხ ქუნრე ლიჴედ, ერე შუ̂იმ მა̄მა ხა̄რ. სერ გუნ ჩუ იბუ̂რი, ეჩქას, ხოშა ერუ̂ა̄̈ჲ ა̈რი ქორისგა, ეჯა, ეშხუ აჯაღ ი კუ̂ეტო̄ლ ბეფშუ̂ ესუ̂ა̄̈ჲ ხორი, ეჯჲა̈რ ქა ღჷრიხ ქა̄მაუ̂. ეჩეჩუ̄ნ ჴულს ჟი იკედხ, ეჩხა̈ნ-ამხა̈ნისგა ხეგუ̂დირნიხ, ბეფშუ̂ს ჟი ხასგუ̂რეხ ი ჰაგა̄მა̈რისგა სგ'ა̄ნღრიხ; ეჩქას ხოშა ყჷლე:

– ჴიცი̄ ძუნუ ბა̄̈ბღუ, ძუნუ ბუნუ, ყუბ გიცა̈რ.

ალას სუმინ ქა ყჷლეხ, ეჩქას იბნე თა̄მა̈შდ:

– მა̈ლდია̄̈ნ ქუნა̈რ, ხოჩა ჭიშხ სგ'ა̄ნჴიდდ, ხოჩა ჭიშხ ჩუ̂ენცუ̂ირდ, ხოჩა გარ ახსა̄ზრედ ნიშგუ̂ეჲ ბედჟი̄ნ ი ღო სგა̈ჲ ხოშა გარ ჯეფა̄ნო̄ლნიხ!

ქორს მა̈გ ჩუ̂იმდ ა̈რიხ. ზურალა̄̈რ მა̈გ ჩუ ქუქუ̂ხ. ბეფშუ̂ს თუ̂ითს მა̈გ ხაპა̄̈ნწკუ̂იხ, ყუ̂ელფს გჷრკდა̈ნ ქა ხეცხპენიხ, ეჩქას ჴულს თხუმხა̈ნ ლემასგუ̂თე̄სგა ხა̈ჩხინეხ, ჴიცჷლდს ხადე̄სგიხ ნე̄სგაჟი̄ნ. ხეგნი ხოშა, თეტე̄ნშუ̂ ათგჷნე ი ყჷლე:

– ეჯა ჴა̈ნ, ეჯა ჴა̈ნ, ეჯა ჴა̈ნ! ეჯა ფირუ̂, ეჯა ფირუ̂, ეჯა ფირუ̂!

ამჟი ხუ̂ა̈ჲნ ქუ̂ინი უხუ̂ა̄ნტად ჩი̄ ქა იშჷლდა̈ნი, მა̄̈ჲ ქუ̂ინლჷმგენე ხაკუჩ. ეჩქანღო ტაბა̈გს ქ'ა̄და̄წყეხ, ლეტუ̂რა̄̈ლს ატუ̂რეხ; ხოშა თხუმხა̈ნ იგნი ი იბნე ლიფა̄ნეს, ტოტა̈რ ქა მეფხჟე ხუღუ̂ე, ხოშუნდუ̂ები ქუნა̈რს ხუ̂ა̈ჲ ხა̈ნს, მე̄რმა̄̈ლ მა̈გ ჩუ̂იმდ ა̈რიხ. მუჭნური ლახ ჲა̈რ ა̈რი ქორისგა, ეჯა ჭუ̂ინირს აშუ̂მე. აშხუნღო ხოშა ჟი ხოშუნდუ̂ები ი ტაბგა̈რს ეჩქა ჟი იკედხ. აშხუ̂ ა̈გითე ლასგუ̂რა̄̈ლ ლიხ ქა ლჷდა̄წყე; ეჩეჟი̄ნ და̄̈რმოშ ისგუ̂რი, ეჯღ'ე̄რე ქუნა̈რ ესერ სგურხ ეჩეჟი̄ნ. მე̄რმა ყუ̂ელფხა̈ნ ჩუ ისგუ̂რიხ ი ჩუ იდჲარა̄̈ლხ.

ნა̈დჲარობენ ლიცგჷნა̄̈ლს იბნეხ, ერუ̂ა̄̈ჲ მოშ ხა̈სრე, ეჩჟი̄ნ. ქუნა̈რ ესერ იჰუ̂ნა̈რიხ ცჷგნა̈რს ი ეჯღა. ჲერხი ხოშა̄̈ლ ჩუ დე̄მ იყუ̂ნა̄̈ლხ რიჰდ. ეჯ ლე̄თ ჲერხი აშხუ̂ ზურა̄ლს ხოფსიხ: ეჯ'ე̄სერა̄უ̂ დო, ლიფა̄ნა̄̈ლი̄სგა ქუნა̈რს ესერ ქა ხა̈სგდინა მა̈გ, მარე აშხუ̂ ზურა̄ლს ესერ მიჩა ბეფშუ̂ ცხუ̂ადჩუქუ̂ა̄ნ ოთშხუნა, ეჯ'ე̄სერ ოთსა̈სტკახ ქუნა̈რს ი ეჩქანღუ̂'ე̄სერ დე̄მ ხეწუ̂ე̄ნიხ მა̄რა, ადო აშ ესერ მა̈გ ქორისგ'ა̄̈რიხ.

ამჟი ხოფა̄ნეხ აშხუ̂ მი̄შუ̂. ადგომს დუ̂ეშდიშ ხაჭიმ, ეჩქას ლირჰა̄̈ლთე ჟი იგნა̄̈ლხ, ა̈ნჭიკუ̂ა̈ნჭის ანყეხ – ეჯა ხოხუ̂რა̄მ ლემზირილა̈რს ხაჟხა. ეჯას ჩუ იზბიხ, ეჩქა ხოშა ფიჩქს ჟი იკედ, ეჩეჟი ლჷჯე ი ზეთ, ჩუ ლჷნჩჷდე, ხო̄გ ჭიქშუ̂; "ქუნა̈რ ესერ ათხე ღჷრიხ სერ მინე ლარდათე", სამინ ჟი ისპუნი ლერსგუ̂ანთე ი ეჩქანღო ლა̈სპუშ ესღრი ქა̄მაუ̂, შუკუ̂ა̈რქა. ხოშუნდუ̂ები ი ეჩჟი ქ'ა̄̈გნე ქუნა̈რს ქა̄მაუ̂. ეჩქანღო სგა ტეხნიხ ი მა̈გ ჩუ იხჷრჯა̄̈ლხ. ერხი იგუ̂ნიხ ქუნრე ლი̄ზი მამჭირშუ̂.

მე̄რმა ლადა̈ღ ბოფშა̈რ ჟი ინზო̄რა̄̈ლხ, იბნეხ ლიგუ̂ნა̈ჲე̄ლს. ეჯჲა̈რს ხოშა̄̈ლი ხენჩჷდიხ, მა̈ჲ აშხუ̂ მეზგა ხოშგბენიხ, მა̈ჲ – მე̄რმა ი ამჟი̄ნ ხუ̂ა̈ჲ ხა̈ნს იგუ̂ნა̈ჲე̄ლხ, ეჩქანღო სერ ჩუ ფხეჟნი მა̈გ ი მიჩა-მიჩა ქორა̈რ/ლთე ღჷრი.

რ ო გ ო რ ვ ი ც ი თ ("გ ვ ჩ ვ ე ვ ი ა") ს უ ლ ი ს

მ ო ს ა ხ ს ე ნ ე ბ ე ლ ი კ ვ ი რ ე უ ლ ი

მძიმე მარხვის წინა დღეს ჭურჭლეულს ყველაფერს კარგად ("მაგრად") გავრეცხავთ. ნათლიღებადღეს ქალები ცხობას იწყებენ, ყველანაირ პურს აც-ხობენ. მერე ბევრნაირ კერძს ამზადებენ იმ ღამისათვის ("ღამისად"). ბავშვებს ისე უხარიათ სულების მოსვლა, რომ მეტი არ შეიძლება. უკვე ძა-ლიან რომ დაბნელდება, მაშინ, ოჯახში უფროსი ვინცაა, ის, ერთი კიდევ და პატარა ბავშვი ვისაც ჰყავს, ისინი გავლენ გარეთ. იქ არყის ხის ტოტს აიღე-ბენ, აქეთ-იქიდან ("იქით-აქედან") ხელს მოჰკიდებენ, ბავშვს დასვამენ და კარ-მიდამოში შემოვლენ; მაშინ უფროსი ამბობს ("იძახის"):

– "ჴიცი ძუნუ ბა̄̈ბღუ, ძუნუ ბუნუ", ცარიელი ვერძი. – ამას სამჯერ (რომ) იტყვიან, მერე იწყებს წყნარად:

– მადლიანო სულებო, კარგი ფეხი შემოიტანეთ, კარგი ფეხი დაგვიტო-ვეთ, მხოლოდ კარგი მოიაზრეთ ჩვენთვის და თქვენ მხოლოდ მაშინ მოგივათ ("{მო}-გ-ე-ფინ-ებ-ა-თ") მეტი საკურთხი.

სახლში ყველანი ჩუმად არიან. ქალები ყველანი ჩაცუცქული არიან. ბავშვს თითოეულად ყველა ჩქმეტს ("ა-პწკენ-ს"). შუაცეცხლს ირგვლივ შე-მოუვლიან ("შემოერტყმიან"). მაშინ სარიტუალო ჯოხს თავით ცეცხლში შე-

უნთებენ ("შეურჭობენ"), ცომს დაადებენ შუაში. მიადგება უფროსი, სადგი-სით ჩხვლეტს და ამბობს:

– ის ხარი, ის ხარი, ის ხარი! ის ძროხა, ის ძროხა, ის ძროხა!

ასე ბევრჯერ სულმოუთქმელად ყველას ჩამოთვლის, რაც საქონელი უნ-და. მერე ტაბაკს გააწყობენ, სანთლებს აანთებენ; უფროსი თავში დგება და

იწყებს კურთხევას ("და-ფენ-ა-ს"). ხელები გაშლილი აქვს, შენდობას უთვლის ("შე-უ-ნდ-ობ-ს") სულებს დიდ ("ბევრ") ხანს; სხვები ყველანი ჩუმად

არიან. ჭიანურის დამკვრელი ("მე-ჭიან-ურ-ე") თუკი ვინმეა ოჯახში, ის ჭი-ანურზე უკრავს. კარგა ხნის მერე უფროსი (სულებს) შენდობას შეუთვლის ("შე-უ-ნდ-ობ-ს") და ტაბაკებს მაშინ აიღებენ. ერთ მხარეს სკამებია და-წყობილი, იმაზე ვერავინ დაჯდება იმიტომ, რომ "სულები სხედანო ("იმა-

ზე")". მეორე მხარეს, კერიასთან ("ღველფ-თან"), დასხდებიან და შეჭამენ.

ჭამის შემდგომ ზღაპრების მოყოლას იწყებენ, ვინ(ც) როგორ ასწრებს, ისე: "სულები ისმენენო ზღაპრებს" და იმიტომ. უფროსები ზოგნი გათენე-

ბამდე არ წვებიან. იმ ღამეს ზოგნი ერთ ქალს წყევლიან ("უ-ფის-ებ-ენ"): ის რომ არა, სულების მოსახსენიებელ კვირეულში თურმე სულებს ყველა ხე-დავდაო, მაგრამ ერთ ქალს თავისი ბავშვი არაყის სახდელი დიდი ქვაბის ქვეშ დაუმალავს ("შეუნახავს"); ამაზე სულები განაწყენებულან (< "გა-უ-

სასტიკ-ებ-ი-ა-თ") და მას შემდეგ არ ეჩვენებიან ადამიანს, თორემ ისე ყვე-ლანი სახლში არიანო.

ასე უდგამენ ("უ-ფენ-ენ") საკურთხს ერთ კვირას. მძიმე მარხვას (რომ) ორშაბათი მოჰყვება, მაშინ გამთენიისას ადგებიან, "ანჭიკვანჭის" აცხობენ – ეს პატარა კვერებს ჰქვია. იმას (რომ) შეჭამენ, მაშინ უფროსი მრგვალ სამ-ფეხა მაგიდას აიღებს, იმაზე რძე და ზეთი, ერთმანეთში არეული, უდგას ჭი-ქით; "სულები ახლა უკვე წავლენო თავიანთ საუფლოში ("სამყოფში")", სამ-ჯერ მარჯვნივ შემოტრიალდება და (ტრიალ-)ტრიალით მიდის გარეთ, გზაზე ("შუკ-ებ-ზე"). ჭიქას წაუქცევს ("შე-უ-ნდ-ობ-ს") და ისე გააცილებს სულებს გარეთ. მერე შემობრუნდება და ყველანი მიირთმევენ. ზოგნი ტირიან, სულე-ბის წასვლის გამო.

მეორე დილას ბავშვები შეიკრიბებიან, იწყებენ გამურვას. იმათ უფროსებიც შეუერთდებიან; ხან ერთ ოჯახს მიუვარდებიან, ხანაც – მეორეს და ასე დიდ ("ბევრ" < Юვ. ქ. "ხუავ")ხანს იმურებიან, მერე უკვე დაიშლება ყველა და წავლენ თავ-თავიანთ სახლებში.

• 4. ლ უ შ ნ უ ლ ი გ ჷ რ ც ა̈ მ ი ლ ა მ ბ ა ნ ა̄ ლ ჟ ი̄ ნ

ლახე მო̄რუ̂ა̈რს ჲა̈რ ანბა̈ნი ლამო̄როუ̂ჟი̄ნ, ეჩქას ხოჩა̄მ მჷგჷრცა̈მის ითში მა̈გ მჷგჷრცა̈მიდ. მო̄რუ̂ა̈რ/ლ ქა ისკუ̂ე̄რიხ. მჷგჷრცა̈მი შდა̄შუ̂ იგნი ი ხოგჷრცა̈მი ამჟი̄ნ:

– დიდა̈ბუ აჯჴედა ი მა̈ლდუ აჯჴედა, ფუსნა̈ბუა̄სდიშს ი ჯგჷრა̄̈გს დიდა̈ბუ აჯჴედა! მაცხუ̂ა̄̈რს დიდა̈ბუ აჯჴედა! მა̈ლდია̈ნუ, სგა̈ჲ უშხუ̂ა̄რ ა̈თტყუბა̄̈ნდ; ჰე დოშ ჯა̈მჲე̄დახ, ღო ხოშა̄მ ღე̄რბათ ა̈თჴჷ̄რა̄̈ნდ ი ეჯა̄ჲ ლა̈ხმა̈რჯუ̂ი̄ნედ; ხოშა ღე̄რბეთ, მა̈ლდჲა̈ნ, ი შუ̂ა̈ნე ხა̈ტ-ნახა̈ტ, შა̈ლჲა̄̈ნი – მა̈დილშუ̂ გუ̂ეში! ლა̈დი მი გუ̂ეშ მუღუ̂ე, ამეჟი̄ნ ალ მო̄რუ̂ა̈რ ქ'ოფიშუ̂დდ. მინე გუ̂ი ი ჴა̈დ ჰე ქა ლოხუ̂ზჷმე̄ნხ, მი ტუ̂ელდ ჩოთგენე̄ნ, გოუ̂ა̈რდ ჟ'ოხუ̂კი̄დე̄ნ, იმჟი̄ნ თხუმ ა̈გნეხ, ამჟი̄ნ მი ჰე ჩოთგენე̄ნ, მი მა̄̈ჲ ქ'ოხუ̂სჷრჩელ, ეჩე̄სგა, ღო ლა̈ხშა̄̈დდ ნიშგუ̂ეჲ მო̄რუ̂ა̈რს ი ხოჩა გარ ახსა̄ზრედ ალჲარე ბედჟი̄ნ, ჰე მო̄დე ი, მი ტუ̂ელდ მო̄დ ოხუ̂კი̄დე̄ნ, კუმში მალატ ახწინე̄ნხ, ედ ეშუ̂ა̄ლემი მორიდა̈ბ ხა̄რე̄ნხ ი ღო სგა̈ჲ მო̄მ ოთჭკუ̄რენდ, ისგუ̂ეჲ მორიდა̈ბდ მა̄რე̄მი მორიდა̈ბ ოხუ̂ცხე̄ნე̄ნხ ი მინე გუ̂ი ი ჴა̈დ ქა მა̄მ ლოხუ̂ზჷმე̄ნხ, ამაბუა̄სდ ლირდ'ო̄ხოშთხ, ეჩაბუა̄სდ – ლაქუნ!

ოშუ̂ა̄̈ჲჷნ ისგუ̂ა გუ̂იდა̈მისგა დიდა̈ბ ლუ̄ქუ̂ე̄ლი, ოშუ̂ა̄̈ჲდ კირიშ ი ქუ̂იშე̄მი ნარმეცხუ̂ სი ჯაჴმარა, ოშუ̂ა̄̈ჲდ სი შა̈რგიფხ ჯაბჷ̄და, ეჩშელდ მეშხე ქჷთხჷ̄ლ ახაგუ̂რ ალჲარე ყუ̂იჟა-პე̄რშუ̂დას! ოშუ̂ა̄̈ჲდ დეცხა̈ნჩუ შა̈რგიფხ ანღრი, გიმჟი მელუ̂ ხა̄გ, ცხეკს ბალე ხეშა̈ნ, ძუღუ̂აჲსგა ქუ̂იშ'ა̄̈რი, დეცჟი̄ნ ანტყუ̂ა̈სგ ა̈რი, ეჩშელდ თუ̂ეთნე ჴა̈ნ ოქუ̂რა̈ ლუმიჭუ̂ ჰე̄ ლაჯძღუ̂ენიხ, იურსალმი კუ̂ეცენ სეფსკუ̂ერდ ჰე̄ ა̈ჯჴჷდახ, იურსალმი წყილჲა̈ნ ზედა̈შ ჰე̄ ლაჯძღუ̂ენიხ, ლამა̄̈რია მერბიე̄ლდ ჰე̄ ანჴჷდეხ ამა̄უ̂, ცხეკს მეგემ ხა̄გ, ალა მა̈გ კირუ̂ენდ ჰე̄ ადსიპახ, ლახუ̂-ზაგა̈რ ნატუ̄სუნდ ი სა̈კმეუ̂ელდ ჰე̄ ადსიპახ, ეჯა მა̈გ სგა̈ჲ ლაჯძღუ̂ენიხ, ეში̄ ალჲარე უკა̈დუ̂დ დომმაგუ̂ეშ ლა̈ხკაკლად! ნა̄̈თი-ნა̈თსა̈უ̂დ ანშდჷხ, ქა ლჷთა̈უ̂ ხოლა̄მ

ქელეფნი ბედიშდ ახა̈სყ, ლეთუ̂ენ'ო̄ხოშთხ ქორა̈რისგა, ჭუ̂ეკს ესღჷრდე̄დხ ი ლიცი ბედიშდ ახა̈სყ, ცხეკს ესღჷრდე̄დხ ი ნა̈დრი ბედიშდ ახა̈სყ, შუ̂ა̈ლა ნო̄მჟი̄ნ ოხჴჷდედ, მა̈ლდია̈ნუ! მა̈გ ლერსგუ̂ანთე ჰე̄ სიპდე̄დს, მინ ი მინე ქორა̈ მერდე მა̄რე მა̈გ ლერთანთ' ხს Рუ̈ნ, ქ ნ г მურ მა̈გ ლა̈ლწ ლ ოხსყედ, ეშხუ ქა ლახბაჴუ̂ნედ ი მე̄რმაჟი̄ნ წინწილშა̄ლ ათხჷპჷ̄რედ, აშ გიმს ესყჷფნედ ალჲა̈რ ი ალჲა̈რე ქორა̈ მერდე მა̄რე მა̈გ ი მინე ლემკახე (ფაყუ̂ს ხატყცი გიმჟი̄ნ ი ჩუ̂აფთხჷნე). ჰე სგა̈ჲ ჩ'ოთგი̄ჭე̄ნდ ი ტკიც ქა ა̈მჩედელა̄სუ̂ხ, ღო ლახშა̈დდ, მა̈ლდია̈ნუ.

ეჩქანღო მო̄რუ̂ა̈რ თუ̂ითო̄ლაჟი̄ნ მჷგჷრცა̈მის შის ხაჰუ̂დიხ ი ხა̈ტხეხ:

– ისგუ̂ა გარცა̈მჟი̄ნ ლუღუ̂ერ, ერე მა̈ჲმოშ ლა̈თჲა̄ლს ჩუ მა̄დ ი ისგუ̂ეჲ ეჩხა̈ნ-ამხა̈ნი სარჩელს გუდ ა̈ჴუ̂დ, გუნ ტკიცქა ლი̄ზიდ გუ მა̄დ ი ლა̈დი სი ლა̈გნაჟი̄ნ ეჯგენე̄დ, ალ ლა̈გნაჟი̄ნ მი ხუ̂იგნო̄ლ ი სგა̈ჲ ნასმართალუ̂ ა̈ჯჴა̈დხ, ალა მ'ა̈მჴედენ, ჟი ხუ̂ესკბენდა̈ს ალ ნამო̄როუ̂ს.

გუდ იმუ̂ა̄̈ჲ დოშ ა̈მჴედე̄ხუ̂ესუ̂, ეჩე̄სგა ღე̄რბეთ ქა̄უ̂ მასა̄̈რუ̂ინე. ერუ̂ა̄̈ჲ აშ ცუ̂იდდ ხა̈ტს ნა̈ჭმინე̄დს, ნისა̄̈რუ̂ინე̄დს ი ჩუ დო̄მ ნიჯრა̈უ̂დე̄დს ტკიცს, ისგუ ნაგჷრცამ ი ნიშგუ̂ეი – ეჯასუ ხაჭიმ!

ს ვ ა ნ უ რ ი ა ნ ა თ ე მა (ძვ. ქ. "გარდა-ცემ-ა") ხ ა ტ ზ ე დ ა ფ ი ც ე ბ ი ს ა ს

როცა ვინმე მედიატორებს ხატზე აფიცებს საქმის გარჩევისას, მაშინ ყვე-ლა კარგ მეანათემეს ირჩევს ხატზე გადამცემად. მედიატორები გამწკრივდებ-იან. მეანათემე ცალკე დგება და ხატზე გადასცემს ასე:

– დიდება შენდა და მადლი შენდა ("დიდებამც მოგსვლია და მადლიმც მოგსვლია"), არსთა გამრიგეს ("ქვეყნის უფალს") და წმინდა გიორგის დიდე-ბამც მოგსვლია{თ}! მაცხოვარს დიდება მოგივიდეს! მადლიანებო, თქვენ გა-ერთიანდით ("ერთმანეთს შე-ე-ტყუპ-ე-თ"); თუ არ ("ვერ") შეგიძლიათ, მა-შინ დიდ ღმერთს შეევედრეთ და ისიც დაიხმარეთ ("მო-ი-მარჯვ-ე-თ"). დიდო ღმერთო, მადლიანო, და სვანეთის ხატებო ("ხატ-ნა-ხატ-ო"), შალიანო, – მადლით სავსევ! დღეს (რომ) მე საქმე მაქვს, ამისთვის ("ამაზე") ეს მედიატო-რები ჩავრიეთ ("გავუშვით"). ("თავისი") თავი თუ ჩემს ადგილას წარმოედგი-ნათ ("გული და მუცელი თუ მიეტოლებინათ"), მე ტოლად ჩავეგდე ("დავეყე-ნებინე"), (მათს) სწორად ("გვარ-ად") მივეღე, ჩემს ადგილას (თუ) წარ-მოიდგინეს თავი ("როგორც თავს აყენებენ, ასე მე თუ დავეყენებინე") მე რაც გა-ვ-ა-სა-რჩ-ელ-ე იმაში, მაშინ შეეწიეთ ("უშველეთ") ჩვენს მედიატორებს და მხოლოდ კარგი მოითათბირეთ ("მო-ი-სა-ზრ-ე-თ") ამათთვის ("ამათ ბედ-ზე"), თუ არადა, მე (თუ) ტოლად არ მივეღე, ქონების სიყვარულს (თუ) და-ეძლია, ან ვინმეს მოჰრიდებოდნენ ("მორიდება ჰქონდათ") და თქვენზე არ 184

უფიქრიათ ("თქვენ არ ეფიქრეთ"), თქვენს მორიდებას კაცის მორიდება (თუ) არჩიეს ("ერჩიათ") და თავიანთი თავი ("გულ-მუცელი") არ წარმოუდგენიათ ("არ მიეტოლებინათ"), (მაშინ) ამქვეყნად სიცოცხლე მოუსპე ("მოუთავე"), იმქვეყნად – სასუფეველი ("სასულეთი")!

რამდენჯერ(აც) შენს არემარეში ("მიდამო-ში") დიდება თქმულა, რამდე-ნი კირის(ა) და ქვიშის ნამცეცი(ც) შენ მოგახმარეს ("გა-ჴმარ-ი-ა"), რამდენ-ჯერ(აც) შენ ცვარი (წვეთი) გპკურებია, იმდენი შავი წყლული მოჰგვარე ამათ ღვიძლს(ა) და ფილტვს ("ღვიძლს-ფილტვს")! რამდენი(ც) ციდან ცვარი მოდის, მიწაზე ბალახია ("მოლ-ი ა-დგ-ა-ს"), ტყეს ფოთოლი ასხია, ზღვაში ქვიშა არის, ცაზე ვარსკვლავია, იმდენი თეთრი ხარი, ოქროს რქიანი, რომ(ც) მოგიძღვნან, იერუსალიმის ხორბალი სეფისკვერად რომ მოგიტანონ, იერუსა-ლიმის წმინდა ზედაშე(ც) რომ მოგიძღვნან, წმინდა მარიამი მცხობლად რომ(ც) მოიყვანონ აქამდე, ტყეში ("ტყეს") (რაც) ხეა, ეს სულ ("ყველაფე-რი") კელაპტრად რომ გადააქციონ, მთა-ქედი სანთელ-საკმევლად ("საკმევ-ლად და საკმევლად") რომ(ც) გადააქციონ, ეს ("ის") ყველაფერი (რომ) თქვენ მოგიძღვნან, მაინც ამათ გაუწყვეტლად არაფერი შეისმინოთ! ძირიან-ნათესავიანად ამოწყვიტე ("ამოათავე"), (ყოველი) სულიერი ("დაბადებული") ("ცუდი") კეთრის წერად ("ბედ-ის-{ა}-დ") აქციე, შვილი ("გასაჩენი") გაუწ-ყვიტე სახლებში, ბოგირს გადიოდნენ და წყლის წერად აქციე, ტყეში ("ტყეს") მიდიოდნენ და ნადირის წერად აქციე, შველა არაფრით მოუვლი-ნოთ, მადლიანებო! ყველა რომ წაღმა ("მარჯვნივ") ტრიალებდეს, თვითონ და

თავისი სახლიკაცი ("სახლი{ს} მყოფი კაცი") ყველა უკუღმა ("მარცხნივ") დაატრიალე, აღაპი თუ ("და") უაღაპობა სულ ("ყველაფერი") მოთქმად ("მო-

სათქმელად") უქციეთ, ერთი გადააბიჯებინეთ და მეორეზე წიწილასავით გა-ხეთქეთ, მიწასთან გაასწორეთ ("მიწას დაანარცხეთ") ესენი და ამათ სახლში

მყოფი ყველა ადამიანი თუ ("და") მათი საიმედო კაცი! (ქუდს {და}სცემს მი-წაზე და {და}ბერტყავს). თუ თქვენ არ გაეტეხეთ ("შეეკავებინეთ") და სწო-

რად განესაჯათ ("სიმართლეზე გასულიყვნენ"), მაშინ შეეწიეთ, მადლიანებო!

მერე მედიატორები ხატზე გადამცემს თითოეულად ხელს ართმევენ და

უპასუხებენ ("უბრუნებენ"):

– ვფიცავ ("შენს ანათემაზე დაფიცებული"), რომ, რამდენადაც გასაქანი

მქონდა და იქითურ და აქეთურ ("თქვენს იქით-აქეთა") სარჩელს ჩავწვდი ("მივხვდი", "გულ-ად მო-ვ-ჴდ-ი"), ზედმიწევნით სამართლიანად გადაწყვეტა მსურდა ("სიმართლეზე გასვლად გული მქონდა") და დღეს შენს ადგილას რომ მე ვყოფილიყავი ["რომელ ადგილზე(ც) ("სა-დგ-ომ-ზე") დაგაყენეთ, ამ ადგილზე მე (რომ) ვმდგარიყავი"] და თქვენ (რომ) განაჩენი ("ნასამართლე-ვი") გამოგიტანეს ("გამოგივიდათ"), ეს ჩემთვის გამოეტანათ ("მე გამომ-სვლოდა"), დავემორჩილებოდი ("დავჯერდებოდი") ამ ნამედიატორალს.

თუ რამეს ვერ მივხვდი ("რასაც ვერ მივხვედრილიყავი, "გულ-ად მომსვლოდეს"), ის ("იმაში") ღმერთმა მაპატიოს ("ღმერთი მაპატიებსმცა"). ვინც ტყუილად ("ცუდ-ად") ხატზე გვაფიცებდეს ("ხატს ჩამოგვიტარებდეს"), გვიმეტებდეს და არ გვიჯერებდეს სიმართლეს, შენი წყევლა ("გარ-და-ნა-ც-ემ-ი")და ჩვენიც იმასამც სდევს ("მიჰყვება")!