ზღაპრები

• 1. კ ო ლ ე ფ

ლჷმზჷრე̄უ̂ ხი ი ა̈რი ხეხუ̂-ჭა̈შ.

ლა̄̈სუ̂ხ ეშხუ ხეხუ̂-ჭა̈შ. ალჲა̈რს ხორდახ ეშხუ ბეფშუ̂. აშხუ̂ინ ლჷცთე ადზჷზეხ ბეფშუ̂. ალა შუკუ̂ს ა̈თქად ი სგა ლა̈ხჴა̈დჷ̄ნ ცხეკთე̄სგა.

ცხეკისგა ჩუ სგურდა ხოყ და̄̈უ̂. ბეუყუ̂ს თღ ლუ̄̈ნდ   С'ესთხო̈პ, მა-

რე და̄̈უ̂დ ლ ხტუ̄̈ლ:

– ნომა̄უ̂ ესერ ხაყლუ̄ნი, ქა̄უ̂ ესერ ანჴა̈დ ამხა̄უ̂, სგა̄უ̂ ესერ აჩა̈დ ქუ̂ა̈ბთე ი სტოლჟი ესერ კოლეფ ა̈რი, ეჯა ესერ ქა̄უ̂ ოხჴიდ.

ბეფშუ̂ სგ'ა̄ჩა̈დ ქუ̂ა̈ბთე, ჟა̈ნკიდ კოლეფ ი სგ'ე̄სგე ჴუ̂ენაჟუ̂თე, ქ'ე̄სთხო̈პ ქა ლაჴა̈დდ, მარე ყო̄რ ჩუ̂ა̈დმჷდე̄ნა̄̈ნ... ჩუ̂ა̈დლაფრა̄̈ნ. ბეფშუ̂ სგ ლა̈ხსა̈დ მუბუ̈რ სგ . მნემ ლ გუ̂ნ'ა̈დბინე, – ქა ლა̄ზ დე̄მთე ხა̄დ. შიშდ ჴურუ̄ლ ესწუ̂ე̄ნე ი ქ'ა̄̈თცჷყე̄რა̄̈ნ, ქ'ა̄̈თცჷყე̄რა̄̈ნ ი სგ'ა̄შყა̈დ ძუ-ქუ̂ თე̄სგ . ცუქუ̂ სგ ლ ჩდ ლ უ̂რე̄ნდ ნა̄̈ლ თბუ̈ნნე. მშ ЧЧ Р რ ხოთ ანჴა̈დ, ეჩხა̈ნქა ჩუ̂ესწუ̂ე̄ნეხ მეუ̂რე̄ნდინა̄̈ლ: "ამე̄სგა ესერ კალმახ ა̈რი". ანკუ̂ა̄̈რხ ბა̈დ, ჟ'ა̈ნჷრმეხ ი ჟ'ა̈დი̄ყეხ – კალმახ მა̄დე ლა̈სუ̂, ბეფშუ̂ ლა̈სუ̂. ქ'ა̄დჲეხ სტანციათე. ეჩეჩუ̄ნ მა̈გ იღე̄შგა̄ლდახ ბეფშუ̂ს. მეპრახოთე ყჷლა: "ბეფშუ̂ ესერ მიჩ ხაკუ", ა̈ფიცარ ყჷლა: "მიჩ ესერ ხაკუ"; ღუ̂ეშგინპილს ხა̈დურდ სგა ლახა̄̈შდჷ̄ნხ ი ჩუ̂აცუ̂ირხ სტანციაჟი.

ანჷგა̄̈ნ ბეფშუ̂ ი სგ'ა̄ჩა̈დ ღა̈რიბ მედუქნი ბალკონ ჩუქუ̂ა̄ნთე. ამეჩუ ჩუ̂ა̈თუ̄ჟდა.

ისგლე̄თი ონაქა მჷცხ'ახა̄დ ი ლიკუ̂ეც ა̈დბინე. ალა ქა ხასჷმდა მედუქა̈ნს. ჟ'ანჷ̄გა̄̈ნ ი სგ'ა̄დჲე ბეფშუ̂ ქორთე. კოტო̄ლ დი̄რი ნა̈კუ̂იშ ლახუ̂ე̄მ ი ლეტუ̂რე ოხტუ̂არე. ხა̄̈ქუ̂:

– ჩუ̂'ესერ ლახ ა̈დდი̄რე̄ნს, ლეტუ̂რე ესერ ჩუ̄უ̂ ადიგ.

მედუქა̈ნ ჩუ̂ადყურდა. იდიარა̄̈ლ ალა, ბეფშუ̂, ლა̈ჲბუგუ̂ნე ჴუ̂ენეჟ ი კოლეფ სგა̄̈ნჩუ ხო̄გა̄̈ნ. ჟ'ა̈ნკიდ კოლეფ, ჩუ̂ადკარე ი სემი სანთელ არდა სგა̄̈ნჩუ. ალა მე̄უ̂არ ათხი̄დჷნ ბეფშუ̂ს:

– ამის ესერ ჟ'ანტუ̂ა̈რნე ი მედუქნი სანთელ ესერ მა̄მა ა̈დხარჯუ̂ი.

ჟ'ანტუ̂არე სანთელ, ესფა/ედგა̄̈ნხ ამჩუ სემი ზურა̄ლ, სემი ქესა თეთრ ოჴიდხ; ეჩჟი ლიღრა̄̈ლ ქა რა̄̈ქუ̂ხ, ერე შუ̂იმ მა̄მ ხა̄დ. უ̂ოშუ̂ა̄̈ჲდინ ჩუ დიგა (ღო ჟი̄დ ატუ̂რა), ეჩშელდ თუ̂ით ქესა თეთრს ხოჴდახ ი ლიღრა̄̈ლს ყჷლახ. ეჯ ლე̄თ ჲეშდინ ანტუ̂არე.

მე̄რმა ლადეღ ჟ'ანჷ̄გა̄̈ნ. ბეფშუ̂დ ხა̄̈ქუ̂ მედუქა̈ნს:

– ხოჩა̄მ დუქა̈ნს ესერ იმღა დო̄მ იგემ?

მედუქა̈ნდ ხა̄̈ქუ̂:

– ქა̈რ ბ ესერ ლ , ს ბრ , თეთრ ესერ მ მ ხუქუ̂ე ნა̈გმუ̄̈რ.

ბეფშუ̂დ ხა̄̈ქუ̂:

– თეთრს ესერ ჯა ლაჰო̈დნე.

– ჯა ესერ იმხა̈ნ ლაჰო̈დნე, მიჩოშდ ესერ ღა̈რიბ ლი; ლე̄თ'ესერ მჷჟირ ხაკუ̂ა̄რე̄ნა მიჩა ბალკონ ჩუქუ̂ა̄ნ.

ბეფშუ̂დ ხა̄̈ქუ̂:

– ეჩი̄ ღედ ესერ ნუმა̄უ̂ ხა̄რ.

ჟ'ა̈ნკიდ თეთრ ი ლახუ̂ემ მედუქა̈ნს უსგუ̂ა ქესა.

მედუქა̈ნდ ძღჷდ დუქნა̈რ ადგე, ჩუ̂ა̈დჷნბეცა̄̈ნ, ჩუ̂ა̈დკუპცა̄̈ნ.

აშხუ̂ინ ბეფშუ̂ ხელწიფი ბაღთე აჩა̈დ. ეჩე ხუ̂ა̈ინ ანტუ̂არა̄ლე სანთლა̈რ. უ̂ოშუ̂ა̄̈ლდინ ატუ̂რა სანთლა̈რს, ეჩშელდინ ჴედენხ სემი ზუ-რა̄ლ, სამ ქესა თეთრს ხოჴდახ ი ლიღრა̄̈ლსი ყჷლახ.

ეჯ ლადეღ მებაღე მე̄რმა ნუკუ̂ი ხილა̈რს ალჯჷ̄რა. ანჴა̈დ ამხა̄უ̂ ხელ-წიფი დი̄ნა ი ლა̈ხჭუ̂ედდა მებაღეს:

– იმ ესერ იჩო? ათხად ესერ დე̄სა ხა̄რა ამჟი, ლა̈დ'ესერ ძღჷდს იმა̄-რა̄̈ლ.

მებაღედ ხა̄̈ქუ̂:

– იმღა ესერ დო̄მ იმა̄რა̄ლუ̂ნი? ლა̈დ'ესერ ეშხუ ამსუ̂ა̄ლდ ა̈მჴედ, ს ნთლა̈რს ესერ ლ მტუ̂ რ ლუ̈ნ; სემ შურ ლ ესერ ლ მხა̈დუ̈ნხ, თუ̂ თ Чეს თეთრს ხა̈ხდ ნ ხ ლ ქრა̄̈ლს ლ მღ ლო̄̈ნხ. ელმა̄̈შ ეყხუ Чეს მ -ჩა̈შუ̂დი ქა ლოჰოდა, მინს ესერ მანა̈თი და̄̈ს ხოჰუ̂დახ.

დი̄ნად ესჭკუ̄რე, ერე "ამის ესერ ქა̄უ̂ იმჟი ახღორუ̂ეხ სანთლა̈რ ი კო-ლეფ". ალჲა̈რდ ხა̄̈ქუ̂ხ ჭყინტს, ერე "ჟი̄უ̂ ესერ ესჩი̄ჟა̄̈ნ ხელწიფს". ჭყინტდ ჩუ ჩუ̂ემინ. აშხუ̂ ლე̄თ მუგუ̂და̈ ქუ̂ერწილ ხა̄დხ, ეჩჟი სგ'ა̄̈წჰეხ, ჩუ̂ა-დშდჷმეხ, კოლეფ ქ'ო̄თქუ̂ითხ ი ჯა ქ'ა̄დჲეხ ჯუ̂ე̄დია მინდუ̂ერთე ი ეჩეჩუ ესდეხ.

მე̄რმა ლადეღ ჟ'ანჲა̈ცხ ბეფშუ̂ ი აჩა̈დ მედუქა̈ნთე; ლა̈ჲბუგუ̂ნე კო-ლეფ ი დე̄სა ხუღუ̂ა̄̈ნ; ხა̄̈ქუ̂ მედუქა̈ნს:

– მიჩა ლირდე ესერ მა̄მა ლი სერ, ხეკუ̂ეს ესერ ლჷცთე̄სგა ადსკინას.

მედუქა̄̈ნდ ხა̄̈ქუ̂:

– ლჷცთე ესერ ჰამა ადსკინი, ალა ესერ მა̈გ მიჩა ლი, მა̈ჲ ესერ მიჩ ხუღუ̂ე. ჩუუ̂ ესერ ესგურდა ი ლალე̄მუ.

ბეფშუ̂ ეში̄ აჩა̈დ ჭალა̈ჲთე ი სგა ლისკნეს ყჷლა, მარე ხამჭირჷნდაჲ ა̄დუ̂. ჩუ სგურ ლჷცე პილს ი ჩუ̂ესუ̄ჟდა. ქ'ა̄ნჴა̈დ კალმახ, ჩუ̂ადურტყუ̂ე ბეფშუ̂, სგ'ა̄ჩა̈დ ძუღუ̂ათე̄სგა ი მე̄რმა პილთე ქ'ა̄დკუ̂ა̈რ.

ლაჲსჷნჯუ̂ა̄ლე ბეფშუ̂დ ი მინდო̈რისგა ჩუ ლჷგ ხოშა ლარდა. ამის ქა ხაცხიპხ გირკიდ არა̈ბი მა̄რა̄̈ლ. ალჲა̈რ მა̈გ თხუ̂იმს ხონკუ̂ეხ ბეფშუ̂ს. ბეფშუ̂ სგ'ა̄̈დჰერხ ლარდათე; ეჩეჩუ სგურ ლჷფკე̄ლ. ლჷფკე̄ლდ ხა̄̈ქუ̂:

– მიჩ ესერ თეთრს ხაზზინა ი ზურლა̄̈რს ხა̈ბრა̈ჲნა, ეჯ'ე̄სერ ჯა ლჷმა̄̈რ. მიჩ ესერ კოლეფ ი სანთლა̈რ ხაღუ̂ე̄ნა, ეჯ'ე̄სერ და̄̈უ̂ს ოთქუ̂ითა

მიჩოშდ. ეჩუნღო ესერ ჲერუ̂ეშდ ზა̈ჲ ლი; ჯ'ე̄სერ ლჷდგა̈რ ლჷმა̄̈რ ჲე-რუ̂ეშდ ზაუ̂ისგა. ეჯ'ე̄სერ ამსუ̂ა̄ლდს ოთკუ̂ა̄რა შჷნთე̄სგა, ეჩქ'ე̄სერ ჟ'ალსე̄ლუ̂ე̄ლი. მიჩ ესერ ხო̄ქუ̂ა, ერე "ერუ̂ა̄̈ჲ ესერ კოლეფს სგა̄̈დკუ̂ა̄ნნე შჷნთე̄სგა, ჯ'ე̄სერ ეჩი̄ ხეხუ̂უ ლა̈სუ̂" ი ლა̈დ'ესერ ჯ'ე̄სერ ჭა̈შუ ლა̄̈სუ̂ ი ჯ'ე̄სერ ხეხუ̂ ი̄რა.

ალჲა̈რ ჩუ̂ა̈დხეხუ̂ჭაშა̄̈ნხ.

ხელწიფი დი̄ნად (ხედუ̂ა̄̈ჲდ ალ ჭყინტს კოლეფ ოთქუ̂ით) ესჭკუ̄რე: "ეჩის ესერ ხა̈ჴდინახ თეთრს ი მიჩი ესერ ოხჴიდეხ". ანტუ̂არა̄ლე ჟი ბა-ღისგა სანთლა̈რ. ესფა/ედგა̄̈ნხ ამჩუ უსგუ̂ა̄̈შდ არა̈ბი მა̄რე. ერუ̂ა̄̈ჲ ხა̈ლხ ჩუ̂არდა, ჩი̄ ხოლა̄მდ ლა̈ხხელა̄̈ნხ.

მე̄რმა ლადეღ ხელწიფი ჭყინტდ ანტუ̂არე: "მიჩ ესერ ეში̄ დეშ ხა̈ჩოხ ამჟი", მარე ესფადგა̄̈ნხ ამჩუ უსგუ̂ა̄̈შდ არა̈ბი მა̄რე, ხელწიფი ჭყინტს ლა-ყა̈რს მა̈გ ქა̄თგუ̂ეუ̂ხ, სანთლა̈რი ქო̄თღეხ ი ადჲეხ ლჷფკე̄ლთე.

ლჷფკე̄ლდ ი ჭყინტდ ხოჩა ლირდე̄-ლიზგე ადჲეხ ი ლჷმზჷრე̄უ̂ ხი!

მულახი

კ ო ლ ო ფ ი

დალოცვილი იყავი ("დალოცვილიმც ხარ") და არის ცოლ-ქმარი.

იყვნენ ერთი ცოლ-ქმარი. ამათ ჰყავდათ ერთი ბავშვი. ერთხელ წყალზე გააგზავნეს ბავშვი. ის გზას ასცდა და მოხვდა ("უნებურად მივიდა") ტყეში.

ტყეში იჯდა დიდი დევი. ბავშვს შეეშინდა და მოტრიალდა, მაგრამ დევმა დაუძახა:

– ნუ გეშინიაო ("ნუმცაო ეშინია"); გამოდიო ("გამოვიდამცაო") აქეთ, შედი{ო} ("შევიდამცაო") გამოქვაბულში ("ქუაბ-{ს}-კენ") და მაგიდაზე ("სტოლ-{ს}-ზე-ო") არის კოლოფი, ის გამომიტანეო ("გამოუტანამცაო").

ბავშვი შევიდა გამოქვაბულში, აიღო კოლოფი და ჩაიდო ("ჩა-დგ-ა") უბეში; მოტრიალდა წამოსასვლელად, მაგრამ კარი "დაიმასქნა"... დაიხურა ("და-ი-ფარ-ა"). ბავშვი ჩარჩა სიბნელეში ("ბურ-ს-ში"). ამან ტირილი დაიწყო – წასასვლელი ("გასასვლელი") არსად ჰქონდა. უცებ ("ხელად") ხვრელი შე-ნიშნა და გაძვრა. გაძვრა და ჩავარდა ზღვაში. ზღვაში წყალმა ტივტივი დააწყებინა.

ამ დროს გემი ("პარახოთ"-ი) მოვიდა. იქიდან დაინახეს მოტივტივე – "ამაში თევზი ("კალმახ-ი") არისო". გადმოისროლეს ბადე, დაიჭირეს და ზევით აიყვანეს – თევზი (კი) არ იყო, ბავშვი იყო. წაიყვანეს სადგურში ("სტანცია-ში"), იქ ყველანი (ერთმანეთს) ეცილებოდნენ ("ცილაობდნენ") ბავშვს. მეორთქლმავლე ("მე-პარახოთ-ე") ამბობდა: "ბავშვი მე მინდაო" ("მას უნდა"). ოფიცერი ამბობდა: "მე მინდაო", ბოლოს სულაც გადაავიწყდათ და დატოვეს სადგურზე ("სტანცია-ს-ზე").

ადგა ბავშვი და შევიდა ღარიბი მედუქნის აივნის("ბალკონ") ქვეშ. აქ ჩა-ეძინა.

შუაღამისას ("შუაღამის დროზე") შესცივდა და კვნესა დაიწყო. ეს მოესმა მედუქნეს. ადგა და შეიყვანა სახლში. პატარა პურის ნატეხი მისცა და სანთელი აუნთო. უთხრა: "საჭმელს რომ შეჭამ ("დაიპურებს"), სანთელი ჩააქრეო ("ჩააქრომცაო").

მედუქნე დაწვა. ჭამს ("იპურება") ეს, ბავშვი. მოისინჯა უბე და კოლოფი შიგნით ედო ("ე-დგ-ა"). აიღო კოლოფი, გახსნა და სამი სანთელი იყო შიგ. ეს ძალიან გაუხარდა ბავშვს: "ამას ავანთებო ("აანთებს") და მედუქნი{ს} სან-თელი არ დაიხარჯებაო".

აანთო სანთელი და გაჩნდა ("გაჩნდნენ") აქ სამი ქალი, სამი ქისა ფული ("თეთრ-ი") მოუტანეს. იმისთანა სიმღერა თქვეს, უკეთესი რომ არ შეიძლე-ბოდა ("საზღვარი არ აქვს"). რამდენჯერ(აც) ჩააქრობდა (მერე ისევ აანთებ-და), იმდენ თითო ქისა ფულს მოუტანდნენ და სიმღერას ამბობდნენ. იმ ღა-მეს ათჯერ აანთო (სანთელი).

მეორე დღეს ადგა მედუქნე და ბავშვიც ადგა. ბავშვმა უთხრა მედუქნეს:

– კარგ დუქანს რატომ არ იდგამო ("ი-დგ-ამ-ს")?

მედუქნემ უთხრა:

– ღარიბი ვარო ("არის"), საბრალო, ფული არა მაქვსო ("აქვს") დასად-გმელად...

ბავშვმა უთხრა:

– ფულს მე ("თვითონ") მოგცემო ("მისცემს").

– შენ საიდან მომცემო ("მისცემს"), შენთვის ("შენისად") ღარიბი ხარო ("არის"); წუხელ სველი გდებულხარ ("გდებულა") ჩემი ("მისი") აივნის ("ბალკონ") ქვემოთო.

ბავშვმა უთხრა:

– იმი{ს} დარდი ნუ გექნებაო ("ნუმცა აქვსო").

აიღო ფული და მისცა მედუქნეს ექვსი ქისა. მედუქნემ დიდი დუქნები ააშენა ("ა-ა-გ-ო"). შეძლებული შეიქმნა, ვაჭარი ("კუპეც-ი") გახდა.

ერთხელ ბავშვი ხელმწიფი{ს} ბაღში წავიდა. იქ ბევრჯერ აანთო სან-თლები. რამდენჯერაც აანთებდა სანთლებს, იმდენჯერ მოვიდოდა ("მო-ჴდ-ებ-ოდ-ენ") სამი ქალი, სამ ქისა ფულს მოუტანდნენ და სიმღერასაც ამბობდნენ.

იმ დღეს მებაღე სხვადასხვა სახეობის ("მე-ორ-ე-ნაირ") ხილ(ებ)ს რგავ-და. მოვიდა აქ ხელმწიფი{ს} ქალიშვილი და ჰკითხა მებაღეს:

– რას შვრებიო ("ი-ქმ-ს")? აქამდე ("ახლად") ასე არ აკეთებდიო ("ჰქონია")! დღეს ძალიან ემზადებიო ("ემზადებაო").

მებაღემ უთხრა:

– რატომაც არ მოვემზადებიო ("მოემზადება")? დღეს ერთი ადამიანი მოვიდაო, სანთლებს ანთებდა ("ნანთება"). სამი ქალი მოდიოდა ("მონავალან < ,მო-ნა-ჴდ-ომ-ან"), თითო ქისა ფულს მოუტანდნენ და უმღეროდნენო

("სიმღერას ნათქვამან"). მიდიოდა ("მინავალა") და ერთი ქისა ჩემთვისაც მოუცია ("მისთვისაც მოუცია"), თქვენ ("მათ") მანეთიც არავის მოგიციათო ("მოუციათ").

გოგომ გაიფიქრა, რომ ამას როგორმე გამოვტყუოთო ("მო-ა-ღორ-ეს-მცა") სანთლები და კოლოფი.

ამათ უთხრეს ბიჭს, რომ "ჩაესიძეო ("და-ეს-სიძ-ა-მცა-ო") ხელმწიფეს".

ბიჭი დასთანხმდა ("ბიჭმა გააკეთა"). ერთ ღამეს ვითომ ქორწილი ჰქონდათ, ისე შეიპატიჟეს, დაათვრეს, კოლოფი მოჰპარეს და თვითონ გაიტანეს შორს ("შორეულ") მინდორში და იქ დადეს.

მეორე დღეს გაიღვიძა ბავშვმა და წავიდა მედუქნესთან. მოისინჯა კოლოფი და არ ჰქონდა; უთხრა მედუქნეს:

– ჩემი ("მისი") ცხოვრება აწი ა{ღა}რ ღირსო ("არის"), წყალში უნდა ჩავხტეო ("ი-სკუპ-ო-ს").

მედუქნემ უთხრა:

– როგორ თუ წყალში ჩახტები ("ი-სკუპ-ებ-ს")? ეს ყველაფერი შენია ("მისია"), მე ("მას") რაც მაქვსო ("აქვს"). დაჯექი ("დაჯდამცაო") და ჭამეო ("ჭამამცა").

ბავშვი მაინც ჩავიდა მდინარეზე ("ჭალა-{ს}-კენ") და ჩახტომას ფიქრობ-და ("ამბობდა"), მაგრამ ეზარებოდა კიდეც.

ზის წყლი{ს} პირას და ფიქრობს. გამოვიდა თევზი ("კალმახ-ი"), ჩაყ-ლაპა ბავშვი, შევიდა ზღვაში და მეორე ნაპირისკენ გადააგდო.

მიმოიხედა ("მი-მო-სინჯ-ა") ბავშვმა და მინდორში დგას დიდი სახლი ("სამყოფი"). ამას ირგვლივ არტყია(ნ) არაბი კაცები. ესენი ყველა(ნი) თავს უხრიან ბავშვს. ბავშვი იხმეს სახლში; იქ ზის ბანოვანი.

ბანოვანმა უთხრა:

– შენ ("მას") რომ ფულს გიგზავნიდი ("ნა-გზ-ავ-ნ-ა") და ვატანდი, ის მე ("თვითონ") ვიყავიო ("ყოფილა"). ("თვითონ მას") კოლოფი და სანთლები

(რომ) მქონდა, ის დევმა მომპარაო მე ("დევს მოუპარავს მის{ა}დ"). მას შემ-დეგ ოცი წელი გავიდა ("არის"). მე ("თვითონ") მკვდარი ვიყავი ოცი წლის განმავლობაში ("წელში"). ის (რომ) ადამიანს ჩაუგდია ხელში, მერე გავ-229

ცოცხლდიო ("მოსულიერებულა"). მე ("მას") ვთქვიო ("უთქვამს"), რომ "ვინც კოლოფს ჩაიგდებს ხელში, მე ("თვითონ") იმი{ს}ი ცოლი ვიქნებიო ("ცო-ლიმცა იყო")" და დღეს შენ ("თვითონ") ქმარი იყავი ("ქმარიმცა იყო") და მე ("თვითონ") ცოლი ვიქნებიო ("იქნება").

ესენი დაქორწინდნენ ("დაცოლქმარდნენ").

ხელმწიფის ქალიშვილმა (რომელმაც ამ ბიჭს კოლოფი მოჰპარა), იფიქ-რა: "იმისთვის მოჰქონდათ ("მონატანან") ფული და მეც ("მასაც") მომიტა-ნენო ("მოუტანეს")". აანთო ბაღში სანთლები. მყისვე გაჩნდა ("გაჩნდნენ") აქ სამოცი არაბი (კაცი); ვინც ხალხი იყო, ყველას ცუდად მოექცნენ.

მეორე დღეს ხელმწიფის ბიჭმა აანთო (სანთელი): "მე ("მას") მაინც ვერ მიზამენო ("უზამენ") ასე," მაგრამ გაჩნდა აქ სამოცი არაბი (კაცი), ხელმწი-ფის ვაჟს ("ბიჭს") საშინლად სცემეს ("ცემით ყველაფერი დაუფქვეს"), სანთ-ლებიც წაართვეს და წაიყვანეს ბანოვანთან.

ბანოვანმა და ბიჭმა კარგი ყოფა-ცხოვრება განვლეს და დალოცვილი იყავი ("დალოცვილიმც ხარ")!

• 2. ს ო ს რ უ ყ უ̂

ამ'ა̄̈რი ლჷმზჷრე სოსრუყუ̂. ეჯა ქ'ა̄ლთენე̄ლი, ეჩქა სოლომთე ოთხუ̂ია მიჩა მუს. ეჩეჩუ ჟ'ოხფჷრახ ი ჩია̄̈გ ჟ'ალფჷრე̄ლი, მარე ქუთუ̄ლა̈რისგა დე̄მჟი ალფჷრე̄ლი. ეჯ'ა̄თხჷ̄რე̄ნახ ნართა̈ლს. ახჩჷ̄დახ ლიშია̄̈ლ სოსრუყუ̂ს ი ნართა̈ლს. ნა̈რთს ხო̄ქუ̂ა:

– თხუ̂იმუ ესერ ლოხუ̂ხელ სოსრუყუ̂დ!

სოსრუყუ̂ს თხუ̂იმ ლოხუ̂ხელა, ეჩქას ნართა̈ლს ში̄რა ხოყრახ. სოსრუყუ̂ს (თხუმ) მა̄მგუ̂ეშ ხეყა̈რ. ეჩქას სოსრუყუ̂დ ლახტიხ ში̄რა ნართა̈ლს ი ხუ̂ა̈ჲ ანხუ̂იტ. ეჩქანღო ხა̄̈ქუ̂ხ ნართა̈ლდ სოსრუყუ̂ს:

– ათხ'ე̄სერ ბარჯუ ლოხუ̂ხელ!

ეჩქას სოსრუყუ̂დ ბარჯ ლოხუ̂ხელ, მარე ნართა̈ლდ დეშმაგუ̂ეშ ხაყერხ; ათხე სოსრუყუ̂დ ლახტიხ ი ეჩხაუ̂ ხუ̂ა̈ჲ ადგა̈რ.

– ათხ'ე̄სერ ჲაღო ლესგუ ლოხუ̂ხელ!

სოსრუყუ̂დ ლესგ ლოხუ̂ხელ, ახფიშუ̂დხ ში̄რა ი დეშმა ხაყერხ. ათხე ღუ̂ეშგდიდ ლახტიხ სოსრუყუ̂დ ი ხუ̂ა̈ჲჷდ ანხუ̂იტ.

– ათხ'ე̄სერ ფოყუ ლოხუ̂ხელ!

მარე ეჯისი დეშმა ხაყერხ. ღუ̂ეშგიმპილს

– ქუთუ̄ლა̈რ ესერუ ლოხუ̂ხელ!

ათხე სოსრუყუ̂დ რა̄̈ქუ̂:

– აჰა, ჯა საბრალ ესერ ი ჯა ლეჟრი! ათხ'ე̄სერ გუდ ახჴედახ, ერე ქუთუ̄ლა̈რქა ფჷრი მა̄მ ლიზ ი ცოდუ̂ ესერ ხა̄რ სოლომს, ერე ქა მა̄დ ოხუ̂ფჷრა!

ახფიშუ̂დხ ში̄რა ი ქუთუ̄ლა̈რ ქ'ა̄თჭკუ̂ერხ სოსრუყუ̂ს. ამის ოხუ̂ჩა̈დ ზისხ; ამექ'ა̄ნჴა̈დ თხე̄რე. სოსრუყუ̂დ ხა̄̈ქუ̂:

– თხე̄რე, მიჩა̄უ̂ მა̈ზიგ ლახჴედა, ლაი̄შუ ესერ ზისხ!

– აჰ, ღერთემუ ესერ ხაქდის, ჯ'ე̄სერ დე̄მ ითრე მიჩა ზისხს!

– ჲაღუ̂'ე̄სერ ჰე დო̄მ ითრე მიჩა ზისხს, მიჩა ჰე̄ჭა̄̈ გაუ̂ა̄უ̂ ესერ ხუღუ̂ე მიჩა კინჩხს!

ი ეჯღა ლი თხე̄რემი კინჩხ ლჷჴმა̈შ.

ათხე ანჴა̈დ ღუ̂ემა̈ლ. სოსრუყუ̂დ ხა̄̈ქუ̂:

– ღუ̂ემა̈ლ, ლაი̄შუ ესერ მიჩა ზისხ!

– აჰ, ხეტკლები ესერ, ადო, ჰა̈ჲ-ჰა̈ჲ, ესერ სური̄!

– მა̄მ'ე̄სერ ლიტკლე̄ბე.

ჩუ ლაი̄შ ღუ̂ემა̈ლდ.

– ესბიზე̄ნ'ე̄სერ მო̄?

– ადუ̂'ესერ.

– ჲაღუ̂'ე̄სერ მიჩა შჷყშუ̂ ლეკუ̂შე̄უ̂ ხა̄რ მიჩა წინწლა̈რ!

ეჩქანღო ეშდჲარუ̂ თანა̈ღსუ ესერ ხა̄რ ლე̄ტუ̂, ადო ჩუ̄უ̂ ესერ აცლჷ̄რეხ მიჩა წინწლა̈რ.

– ათხ'ა̄ნჴა̈დ შყა̈ჟუ̂.

– ლაი̄შუ ესერ, შყა̈ჟუ̂, მიჩა ზისხ!

– ღერთემუ ესერ ხაქდის, ერე მიჩა ზისხ დო ლაი̄შ მიჯ/ჩნე̄მ!

– ჲაღუ̂'ე̄სერ ჯა ლახ პერენდე̄დს, ეჩჟი ბჷ̄ლუ ხოღნა მიჩა ღალა̄̈რს, ერე ჩი̄ ჩუ̂აყა̄ლუ̂ე̄დს!

ი სერ ჩუ̄ჲ ადგან სოსრუყუ̂.

მესტია-ლენჯერი

აქ არის დალოცვილი სოსრუყვი. ის (რომ) დაბადებულა ("გაჩენილა"), მაშინ სოლომთან წაუყვანია მამამისს. იქ გა(მო)უხმიათ და ყველგან გამ-ხმარა, მაგრამ მუხლებში ვერაფრით გამხმარა. ის სწყენიათ ნართებს. დაუ-წყიათ ("მოსვლიათ") ომი სოსრუყვს(ა) და ნართებს. ნართს უთქვამს:

– თავი მომიშვიროსო ("თავიმც მიაწოდა, მიაგება") სოსრუყვმა.

სოსრუყვს თავი (რომ) მიუშვერია, მაშინ ნართებს დოლაბი დაურტყამთ. სოსრუყვს ("თავს") არაფერი დაემართა. მაშინ სოსრუყვმა დაუბრუნა დო-ლაბი ნართებს და ბევრი ამოწყვიტა. მერე უთხრეს ნართებმა სოსრუყვს:

– ახლა მხარი მოგვიშვირეო ("მხარიმც მიუშვირა").

მაშინ სოსრუყვმა მხარი მიუშვირა, მაგრამ ნართებმა ვერაფერი ("ვერა საქმე") უყვეს. ახლა სოსრუყვმა უპასუხა ("დაუბრუნა") და იქით ბევრი მოკლა.

– ახლა გვერდი მოგვიშვირეო ("გვერდიმც მიუშვირა").

სოსრუყვმა გვერდი მიუშვირა. ესროლეს დოლაბი და ვერაფერი უყვეს. ახლა ისევ უკან დაუბრუნა სოსრუყვმა და კიდევ ბევრი ამოწყვიტა.

– ახლა თეძო მოგვიშვირეო ("თეძომც მიუშვირა").

მაგრამ იმასაც ვერაფერი უყვეს. ბოლოს

– მუხლები მოგვიშვირეო ("მუხლებიმც მიუშვირა").

ახლა სოსრუყვმა თქვა:

– აჰა, მე ("თვითონ") საბრალო და მე ("თვითონ") საცოდავი! ახლა მიმი-ხვდნენო ("გულ-ად მი-ჴდ-ომ-ი-ა-თ"), რომ მუხლებში გამხმარი არ ვარო ("არის") და ცოდვა ექნეს ("ცოდვამცაო ჰქონია") სოლომს (სვე-ბედის მომნი-ჭებელი კაც-ღვთაება), რომ არ გამახმოო.

ესროლეს დოლაბი და მუხლები გადაუჭრეს სოსრუყვს. ამას წამოუვიდა სისხლი; აქ გამოიარა მგელმა ("გამოვიდა მგელი"). სოსრუყვმა უთხრა:

– მგელო, შენი ჭირიმე, ("იმისიმც ტკივილი მომსვლია") დალიეო ("და-ლიამცაო") სისხლი!

– აჰ, ღმერთმამც მაშოროს ("აშოროს"), მე ("თვითონ") არ დავლევო შენს ("მის") სისხლს!

– აბა, თუ არ სვამო ("სვამს") ჩემს ("მის") სისხლს, ჩემი ("მისი") მაჯი{ს} ძალა ჰქონდეს ("ძალამცაო აქვს") შენს ("მის") კისერს!

და იმიტომ არის მგლის კისერი ძლიერი.

ახლა მოვიდა ყვავი. სოსრუყვმა უთხრა:

– ყვავო, დალიეო ("დალიამცაო") ჩემი ("მისი") სისხლი!

– აჰ, {და}გენანებაო, თორემ, ჰაი-ჰაი, სიამოვნებითო!

– არ მენანებაო ("არაო დანანება")

დალია ყვავმა.

– მისძღომიხარო ("მისძღომიაო")?

და

– კიო!

– აბა შენი ("მისი") ზურგით გამოჩეკე ("გასატეხიმც გაქვს") შენი წი-წილები! მერე თორმეტ მთასამც ხარ გასაქცევი ("აქვს სა-ლტ-ოლ-ელ-ი"), თორემ დაგგლეჯენმცაო ("დაგლეჯენმცაო") შენი ("თავისი") წიწილები!

ახლა მოვიდა მწყერი.

– დალიეო ("დალიამცაო"), მწყერო, ჩემი ("მისი") სისხლი!

– ღმერთმამცაო მაშოროს ("აშოროს"), რომ მე ("თვითონ მან") შენი ("მისი") სისხლი დავლიო ("დალიოს")!

– აბაო, შენ ("თვითონ") თუ აფრინდები ("ფრინდებოდეს"), ისე მოგექ-ნიოს ფრთები ("ისეთი ხმამც გაუდენია მის ფრთებს"), რომ ყველა შეეშინე-ბინოს ("შეაშინებდეს")!

და მოკვდა კიდეც სოსრუყვი.

• 3. ჟ ი ნ ღ ჷ ლ დ ი მ ა̄ ლ ჷ ლ დ

ამ'ა̄̈რი, ლჷმზჷრე̄უ̂ ლიშდ, ჟინღჷლდ ი მა̄ლჷლდ; ა̈დმუხუ̂ბა̄̈ნხ. და̈ბ ხუღუ̂ეხ ეშხუ̂ი. მა̄ლჷლდდ ხა̄̈ქუ̂ ჟინღჷლდს:

– ქა სი აჴან ი ჟი მ'ა̈ხუ̂ლა̄̈შნე.

ქ'ა̄ჴა̈ნ ჟინღჷლდდ. ათხე მა̄ლდ ხა̄̈ქუ̂:

– ჟი ს'ა̈ხლა̄შ ი ჟი მ'ა̈ხუ̂თი̄ნე.

ქ'ა̄ლა̄̈შ ჟინღჷლდდ ი აჯაღ ხა̄̈ქუ̂:

– ჟი ს'ა̈ხით ი ჩუ მ'ო̄თკალუ̂ი.

ჟინღჷლდდ ჟ'ა̈ნთე. მა̄ლჷლდდ აჯაღ ხა̄̈ქუ̂:

– ჩუ ს'ათკალა̈უ̂ ი ჩუ მ'ოთბა̄̈ბნე.

ჩუ̂ადკალუ̂ე ჟინღჷლდდ ი ათხე მა̄ლდ ხა̄̈ქუ̂:

ჩუ ს'ათბა̄̈ბ ი ითქს ი უ̂ეჴს მ'ოთხუ̂ინე დარბა̈ზთე.

ამჟი ლაღროუ̂ა̄ლუშ სგ'ა̄თხჲა̄̈სგუ̂ნე მა̄ლჷლდდ ჟინღჷლდს მა̈გ დარ-ბა̈ზთე.

უ̂ეშგიმპილს მა̄ლდ ხა̄̈ქუ̂ ჟინღჷლდს:

– ათხე ქ'ა̄ლსკინა̄ლად ი იმუ̂ა̄̈ჲჟი ჲა̈რ ელბეთქნედ, ეჯას ეჯა გუ̂ე̄რა.

ადსკინე მა̄ლდ ი უ̂ეჴჟი̄ნ ესბეთქ; ადსკინე ჟინღჷლდდ ი ითქჟი̄ნ ესბეთქ. ითქ ჟინღჷლდს ხა̄დ ი უ̂ეჴ – მა̄ლს.

ანჴა̈დ მა̄ლ,ლოხუ̂ბინე ლიფხრიჭუ̂ი ი სემი ითქილდ ახხუ̂ი̄დ. სგ'ე̄სდე გუდრათე ჩიქე შიხ, ღო ჟიქა̄ნქა ითქა̈რ ესშიდ ი აჩა̈დ აშხუ̂ მეზგათე. სგა ლა̈ხმუშგუ̂რა̄̈ნ ალ მეზგა ი ხა̄̈ქუ̂:

– ჰაგა̄̈მისგა გუდრ'ე̄სერ ხო̄გ, ეჯა ითქშუ̂ ესერ გუ̂ეში ხა̄რ ი, მა̈დილუ ხე̄რიხ, ნო̄სამაუ̂ ა̈თყა̈რ!

ისგლე̄თი ონაქა ანჷ̄გა̄̈ნ ჟი მა̄ლ ი ითქილდა̈რ ქ'ა̄შიდ გუდრახა̈ნქა ი ჩუ̂

ადყურდა. მე̄რმა ლადა̈ღ ანჷ̄გა̄̈ნ ჟი, ა̈ნწუ̂ე̄ნე გუდრა ი შიხშუ̂ გუ̂ეში ახხუ̂ი̄დ. ლა̈ჲბინე ლიგუ̂ნი:

– უ̄ჲ, მიჩა ცოდ, შიხ ესერ ერე̄ს ლოხუ̂ცა̄და ითქღა!

ალ მეზგე̄მ ჟ'ოხგუ̂ა̈შლე გუდრა ითქშუ̂, ლა̈ჲცუ̂ე მა̄ლდ ჟი ითქ ი აჩა̈დ კე̄სა̈რშე̄რთე. ალჲა̈რს ხა̄̈ქუ̂:

– ოქრშუ̂ გუ̂ეში გუდრ'ე̄სერ ხუღუ̂ე, მა̈დილუ ხე̄რიხ ი ჟი̄უ̂ ოხუნთხილეხ, ადო ხეხუ̂ი ფა̈სჲა̄ქ ესერ ხა̄რ!

ისგლე̄თი ონაქა მა̄ლდ ითქ ქ'ა̄დჰარე ლჷცთე ი ჰა̈რი გუდრა ჰაგა̄̈მისგა ჩუ̂ადკუ̂ა̈რ. მე̄რმა ლადა̈ღ, ჰა̈რი გუდრას ლახ ხეწა̈დ მა̄ლ, ლა̈ჲბინე ლიტფუ̄რა̄̈ლ:

– უ̄ჲ, მიჩა ცოდ, ხეხუ̂ი ფა̈ს ესერ ხა̄რა მიჩ ოქუ̂რ, ათხ'ე̄სერ მა̈ჲ ხეშდე̄ნი?

ანჴა̈დხ კე̄სა̈რშა ი დი̄ნა ლახუ̂ე̄მხ მა̄ლს. ა̈ნცუ̂ე ჟი მა̄ლდ გუდროუ̂შ დი̄ნა ი აჩა̈დ.

ჰამს ბაპს ლა̈ხმუშგუ̂რა̄̈ნ. ბაპ გუდ აჴა̈დ, ერე მა̄ლს დი̄ნა ესყა̄̈დდა. დი̄ნა ჟ'ა̈ნტიხ გუდრახა̈ნჟი ი ეჩი̄ მჷქაფდ ჯუუ̂ა ესგენე გუდრათე̄სგა.

მა̄ლ აჩა̈დ ბაპხა̈ნქა ი მინდუ̂ერთ'ე̄რ ქ'ა̄ჩა̈დ. ეჩქას ოხჴა̈დ დი̄ნა̄̈ საუდ. ჩუ̂ესგე გუდრა, თხუ̂იმ ჟ'ოხფჷშგჷ̄რე ი ლიყხა̄̈ლ ლახკაფუ̂ნე დი̄ნას, მარე დი̄ნა̄̈ მჷქაფდ ჯუად ანსკინე გუდრახა̈ნჟი̄ნ, ახფხიჭე სგა მა̄ლს, ხია̄̈რ ჩუ უ̂ეთ ადცჷლჷ̄რე ი უ̂ედნილდ გარ ოთჩა̈დ.

ლჷმზჷრე̄უ̂ ლიშდ!

ბ ა ტ კ ა ნ ი დ ა მ ე ლ ა

აქ არიან ("არის"), დალოცვილი ვიყოთ ("დალოცვილიმც ვართ"), ბატკა-ნი და მელა; დაძმობილდნენ. ყანა აქვთ ერთი. მელამ უთხრა ბატკანს:

– შენ მოხანი და მე დავთესავ.

მოხნა ბატკანმა. ახლა მელამ უთხრა:

– შენ დათესე და მე მოვიმკი.

დათესა ბატკანმა და კიდევ უთხრა (მელამ):

– შენ მო{ი}მკე და მე გავლეწავ.

ბატკანმა მომკა. მელამ კიდევ უთხრა:

– შენ გალეწე და მე გავფანტავ.

გალეწა ბატკანმა და ახლა მელამ უთხრა:

– შენ გაფანტე და მარცვალს(ა) და ბზეს მე ავიტან საბძელში{ო} ("დარბაზ-{ს}-კენ").

ასე მოტყუებით შეატანინა მელამ ბატკანს ყველაფერი საბძელში.

ბოლოს მელამ უთხრა ბატკანს:

– ახლა გადავხტეთ და ვინც როგორ დავახტებით ("და-ვ-ე-ბეთქ-ებ-ი-თ"), იმას ის გვექნება.

გადახტა მელა ("ი-სკუპ-ა მელამ") და ბზეს ("ბზეზე") დაახტა ("და-ე-ბეთქ-ა") ; გადახტა ბატკანი და მარცვალს ("მარცვალზე") დაახტა. მარცვალი ბატკანს ერგო ("ჰქონდა") და ბზე – მელას.

მოვიდა მელა, დაუწყო ქექვა ("ფხოჭნ-ა") და სამი მარცვალი იპოვა ("შე-ხვ-დ-ა"). ჩადო გუდაში ჯერ ნახშირი, მერე ზემოდან მარცვლები დააყარა და წავიდა ერთ მოსახლესთან. ესტუმრა ამ ოჯახს და უთხრა:

– ეზოში ("კარ-მიდამოში") გუდა მიდგასო ("უ-დგ-ა-ს"), ის მარცვლით მაქვსო ("აქვს") სავსე და, მადლიმც გექნებათ ("ექნებათ"), არაფერი მოუვიდესო ("არაფერიმც დაემართა").

შუაღამისას ("შუაღამის დროზე") ადგა მელა, მარცვლები გადაყარა გუდიდან ("გუდ-ურ-ა-დან") და დაწვა. მეორე დღეს ადგა, გასინჯა გუდა და ნახშირით სავსე დახვდა. დაიწყო ტირილი:

– უი, ჩემი ("მისი") ცოდვა, ვიღაცას ნახშირი გაუცვლიაო მარცვალზე!

ამ ოჯახმა გაუვსო გუდა მარცვლით, წამოიკიდა მელამ მარცვალი და წავიდა კეისრის ოჯახში ("კეისრ-ის-ან-თან"). ამათ უთხრა:

– ოქროთი სავსე გუდა მაქვსო ("აქვს"); მადლიმც გექნებათ და გაუფრთხილდითო ("გა-უ-ფრთხ-ილ-დ-ნენ"), თორემ ცოლის საფასურად ("ფას-ად") მინდაო ("აქვსო").

შუაღამისას ("შუაღამის დროზე") მელამ მარცვალი გადაყარა წყალში და ცარიელი გუდა ეზოში ("კარ-მიდამოში") ჩააგდო.

მეორე დღეს, ცარიელი გუდა რომ დაინახა მელამ, დაიწყო მოთქმა ("პირისახის ხოკვა"):

– უი, ჩემი ცოდვა, ცოლის საფასურად ("ფას-ი") მქონდაო ("ჰქონია") მე ("თვითონ მას") ოქრო, ახლა რა მეშველებაო ("ეშველება")?

მოვიდნენ კეისრისა{ნი} და ქალიშვილი მისცეს მელას. წამოიკიდა ("წა-მო-ი-ცვ-ა") მელამ გუდით ქალიშვილი და წავიდა.

დილას მღვდელს ესტუმრა. მღვდელი მიხვდა ("გულ-ად მო-ჴდ-ა"), რომ მელას გუდით გოგო მიჰყავდა. ქალიშვილი ამოიყვანა გუდიდან და იმი{ს} მაგივრად ("მუქაფა-დ") ძუ ძაღლი ჩაუსვა გუდაში.

მელა წავიდა მღვდლისგან და მინდორში გავიდა. მაშინ მოენატრა ("მო-უ-ჴდ-ა სევდა") გოგო, დადგა გუდა, თავი მოუხსნა და კოცნა მოუნდომა გოგოს, მაგრამ ქალიშვილი{ს} ნაცვლად ძუ ძაღლი ამოხტა გუდიდან, სტაცა მელას (პირი), კინაღამ დაფლითა და ძლივსღა გაექცა.

დალოცვილი ვიყოთ ("დალოცვილიმც ვართ")!