¡

დო̈შდიშ ორშაბათი თახა̈შ სამშაბათი

ჯჷმა̈შ ოთხშაბათი

ცა̄̈შ ხუთშაბათი

უ̂ებიშ პარასკევი

საფტინ შაბათი

მიშლადეღ კვირა

ლუნთუ̂რი შარშან

ლეჰნა შარშანწინ, ზოგ დიალექტში შარშან

ზომხა ახალი წელი

უ̂იქმ უქმე

ახჭიმ მოსდევს, მოჰყვება

იანუ̂ა̈რ, ქუ̂ა̈ხ იანვარი

თებჷრუ̂ა̈ლ, თებრუ̂ა̈ლ თებერვალი მა̈რტ მარტი

აპრილ აპრილი

მა̈ის მაისი

ივნის, პა̈რპო̄ლდში თუ̂ე ივნისი, პეტრეპავლობისთვე

იუ̂ლის, ლიგურკე̄ თუ̂ე ივლისი, კვირიკობი{ს}თვე

აგუსტ, ლიმჷრჲე̄ თუ̂ე აგვისტო, მარიამობი{ს}თვე

სეკტენბერ, ჲენკანობა̈ თუ̂ე სექტემბერი, ენკენობი{ს}თვე

ოკტონბერ, წიფობ, წიფობა̈ თუ̂ე ოქტომბერი,

მწიფობი{ს}თვე

ნოენბერ, ლიგე̄რგი̄ თუ̂ე, ღუ̂ინობ, შა̈შშობ ნოემბერი,

გიორგობი{ს}თვე, ღვინობისთვე ("ღვინ-ობ-ა"), ჭინკობისთვე ("სა-შიშ-

ობ-ა")

დეკენბერ, ქრისდე̄ში თუ̂ე დეკემბერი, ქრისტეშობისთვე

თუ̂ითო̄ლაჟი თითოეულზე

ჩი̄ იხმარება საზღვრულის წინ ყველა ბრუნვაში, გარდა სახელობითისა, სადაც გამოიყენება მა̈გ ("ყველა") ფუძე

თ ა ნ დ ე ბ უ ლ ე ბ ი

-თე -კენ: ა̈გითე, ქორთე, მუხუ̂ბათე, და̈უ̂ითიშთე, პეტრე̄შთე, მიშგუ̂ათე.. შინისკენ, სახლისკენ, ძმისკენ, დავითისკენ, პეტრესკენ, ჩემკენ...

-ცახა̈ნ -თან: დაჩუ̂ირცახა̈ნ, მუხუ̂ბაცახა̈ნ, და̈უ̂ითიცახა̈ნ, პეტრე̄ცახა̈ნ, მიშგუ̂აცახა̈ნ... დასთან, ძმასთან, დავითთან, პეტრესთან, ჩემთან...

-მჷყ -თან (ადგილმდებარეობის გამოსახატავად): დაჩუ̂ირმჷყ, მუხუ̂-ბამჷყ, და̈უ̂ითიშმჷყ, პეტრე̄შმჷყ, მიშგუ̂ამჷყ... დასთან, ძმასთან, დავითთან, პეტრესთან, ჩემთან...

-ხა̈ნ, -ხა̈ნქა -გან, -(ით)გან: დაჩუ̂ირხა̈ნ, სოფელხა̈ნ, მუხუ̂ბახა̈ნ, და̈უ̂ი-თიშხა̈ნ, პეტრე̄შხა̈ნ, მიშგუ̂ახა̈ნ... დისგან, სოფლიდან, ძმისგან, დავითისგან, პეტრესგან, ჩემგან...

ასევეა -ჟი -ზე და -{ }სგა -ში...

იმთე საითკენ

იმხა̈ნ საიდან

ამხა̈ნ, ამხა̈ნქა აქედან

ეჩხა̈ნ (<ეჯხა̈ნ) იქიდან

ამჟი ასე

ეჯჟი ისე (შდრ. იმჟი როგორ).

ს ა უ ბ ა რ ი X

ნაგზაჲსგა ა̈რი იშგუ̂იდ ლადეღ (‖ლადა̈ღ).

დო̈შდიშ, თახა̈შ, ჯჷმა̈შ, ცა̄̈შ, უ̂ებიშ, საფტინ ი მიშლადეღ. "დო̈შდიშ" ლი "დოშდ-ულ" ჟახახა̈ნქა. "მიშლადეღ" ლი "მიჟ+ლა-დეღ".

ლა̈დი ლი ჯჷმა̈შ. ჯჷმა̈შჷნღო ლი ცა̄̈შ, ეჩჷნღო – უ̂ებიშ, ღო – საფტინ ი ღო – მიშლადეღ. მიშლადეღ უ̂იქმ ლი.

უ̂ოშა ლადეღ ა̈რი ნაგზაჲსგა? მა̈ჲ ხაჟხახ ალ ლა̈დღა̈რს? უ̂ოშა ლადეღ ა̈რი

ზაუ̂ისგა, თუ̂ეჲსგა? უ̂ოშა ნაგზი ა̈რი ზაუ̂ისგა, თუ̂ეჲსგა?

ლა̄თ ლა̈სუ̂ თახა̈შ, ლა̄თა̈ სგუ̂ებნე ლადეღ – დო̈შდიშ. მჷხა̈რ ლი ცა̄̈შ, მჷხა̈რ ეჩხა̈ნ ი̄რა უ̂ებიშ, ეჩი̄ ეჩხა̈ნ – საფტინ, ღო – მიშლადეღ.

მა̈ჲ ლადეღ ლი ლა̈დი? მა̈ჲ ლადეღ ლა̈სუ̂ ლა̄თ? მა̈ჲ ლადეღ ი̄რა მჷხა̈რ, მჷხა̈რ ეჩხა̈ნ, ეჩი̄ ეჩხა̈ნ?

ზაუ̂ისგა ა̈რი ჲეშდჲორი (ჲეშდჲერუ) თუ̂ე. ალჲარე ჟახა̄̈ლ ლიხ: ჲა̈ნუ̂ა̈რ ჲედ ქუ̂ა̈ხ, თებ{ე}რუ̂ა̈ლ (თებჷრუ̂ა̈ლ), მა̈რტ, აპრილ, მა̈ის, იუ̂ნის ჲედ პა̈რპო̄ლდში თუ̂ე, იუ̂ლის ჲედ ლიგურკე̄ თუ̂ე, აგუსტ ჲედ ლიმჷრჲე̄ თუ̂ე, სეკტენბერ ჲედ ჲენკანობა̈ თუ̂ე, ოკტონბერ ჲედ წიფობ ჲედ წიფობა̈ თუ̂ე, ნოენბერ ჲედ ლიგე̄რგი̄ თუ̂ე ჲედ ღუ̂ინობ ჲედ შა̈შშობ, დეკენბერ ჲედ ქრისდე̄ში თუ̂ე.

ჩი̄ თუ̂ეჲა̈რს ქართუ̂ილდ ი იშგან ნჷნა̈რჟი̄ ამჟი ხაჟხახ, ა: ჲანუ̂ა̈რ, თებჷრუ̂ა̈ლ, მა̈რტ, აპრილ, მა̈ის, იუ̂ნის ი იშგენ; ჲერხი თუ̂ეჲა̈რს ქართუ̂ილდ ი ლუშნუდ ეშხუ ჟახე ხაჟხახ: ლიგურკე̄ თუ̂ე = კვირიკობისთვე, ლიმჷრჲე̄ თუ̂ე = მარიამობისთვე, ჲენკანობა̈ თუ̂ე = ენკენისთვე, წიფობ ი ღუ̂ინობ = მწიფობისთვე და ღვინობისთვე, ლიგე̄რგი თუ̂ე = გიორგობისთვე, ქრისდე̄ში თუ̂ე = ქრისტეშობისთვე; ჲერხი თუ̂ეჲრე ჟახა̄̈ლ ლუშნუ ლიხ: ქუ̂ა̈ხ "იანვარი", პა̈რპო̄ლდში თუ̂ე "პეტრეპავლობისთვე" ი შა̈შშობ ჲედ შა̈შშობა̈ თუ̂ე "საშიშობისთვე" ("ჭინკობისთვე").

ქუ̂ა̈ხ

(იანუ̂ა̈რ) ზა̈ჲა̄̈ მა̄̈ნკუ̂ი̄ თუ̂ე ლი. ეჯა ზომხა̄̈ თუ̂ე ლი. ქუ̂ა̈ხს ახჭიმ ზა̈ჲა̈ მე̄რმე თუ̂ე – თებჷრუ̂ა̈ლ. მე̄სმე თუ̂ე ლი მა̈რტ, მე̄შთხუ̂ე – აპრილ, მე̄ხუ̂შდე – მა̈ის. პირუ̂ელ მა̈ის ძღჷდ უ̂იქმ ლი. მე̄სგუ̂ე თუ̂ე ლი იუ̂ნის,

მე̄შგუ̂დე – იუ̂ლის, მე̄რე – აგუსტ, მე̄ჩხრე – სეკტენბერ, მე̄შდე – ოკტონბერ, მე̄შდეშხუ̂ე – ნოენბერ, მე̄შდჲორე – დეკენბერ.

ზაუ̂ისგა უ̂ო̄შთხუ̂ დრო̈უ̂ ა̈რი: ლინთუ̂, ლუფხუ̂, ზაუ̂ლადეღ ი მუჟღუ̂ერ. თუ̂ითუ̂ო̄ლაჟი ალ დრო̈უ̂ისგა თუ̂ით სემი თუ̂ე ა̈რი. ქრისდე̄ში თუ̂ე, ქუ̂ა̈ხ ი თებრუ̂ა̈ლ ლინთუ̂ჲა̈ თუ̂ეჲა̈რ ლიხ, მა̈რტ, აპრილ ი მა̈ის – ლუფხუ̂ჲა̈შ, პა̈რპო̄ლდშიშ, ლიგურკე̄შ ი ლიმჷრჲე̄ თუ̂ეჲა̈რ – ზაუ̂ლა̈დღიშ, ჲენკანობა̄̈ თუ̂ე, წიფობ ი ლიგე̄რგი̄ თუ̂ე – მუჟღუ̂რეშიშ.

ნა̈ჲ

შუ̂ა̈ნს ხუ̂არდად ამზაუ̂ ი ლუნთუ̂რი ზაუ̂ლადა̈ღ, მარე კოტო̄ლ ხა̈ნს გარ

. ამზაუ̂ ჲარუ̂ ნაგზა ხუ̂არდად ი ლუნთუ̂რი – აშხუ̂ თუ̂ეს. ნა̈ჲ შუ̂ა̈ნს ნირიხ ლახუ̂ბა. ნირდახ ლადჩურა, მარე ათხე ქუთა̄̈შთე ლიხ ლუწუ̂ი̄ლე ი ეჩ'ა̄̈რიხ.

შომუ̂ა̄̈ჲ თბილისს ხუ̂ა̈რიდ, ეჩქა ჩილადეღ ჰამს ესღუ̂რიდ ჲერხი უნიუ̂ერსტეტთე, ჲერხი – ინსტიტუტთე ი ჲერხი ტექნიკუმთე ი ჩიგარ ეჩე ხუ̂ა̈რიდ ჩხარა̄მ სა̈ჲა̄თუნღო სამ სა̈ჲა̄თდ. უნიუ̂ერსტეტხა̈ნ ი ინსტიტუტხა̈ნ ა̈გითე ონღუ̂რიდ უ̂ო̄შთხუ̂ სა̈ჲა̄თჟი, ტექნიკუმხა̈ნ – უ̂ო̄შთხუ̂ა̈შ ჲერუ̂ეშდიუ̂ოხუ̂იშდ წუთჟი̄ნ ი ეჩჷნღო სერ ა̈გის ხუ̂ითუ̂რიდ.

მი, მიშგუ ლახუ̂ბა-ჲ ლადჩურა ბინად ხუ̂ა̈რიდ ნიშგუ̂{ე}ჲა̈რმჷყ, მიშგუ აფხნეგ ისმა̈ილ მიჩა დაჩუ̂ირშე̄რმჷყ ა̈რი, მე̄რმე აფხნეგა̈რ – სტუდქალა̈ქს.

საფტინს ი მიშლადა̈ღ ნა̈ბოზს ღურიდ თიატრთე, კინოთე ი ეჩხა̈ნ ა̈გითე გუ̂იანდ გარ ონღუ̂რიდ – {ჲ}ეშდაშხუ̂-{ჲ}ეშდჲარუ̂ სა̈ჲა̄თჟი̄ნ.

კვირაში არის შვიდი დღე. ამ დღეებს ჰქვიათ: ორშაბათი, სამშაბათი, ოთხშაბათი, ხუთშაბათი, პარასკევი, შაბათი და კვირა. ორშაბათი მომდინა-რეობს ("არის") მთვარის სახელიდან. კვირა არის "მზე"+ "დღე".

დღეს არის ოთხშაბათი. ოთხშაბათის მერე არის ხუთშაბათი, იმის მერე პარასკევი, მერე – შაბათი და მერე – კვირა. კვირა უქმეა.

რამდენი დღეა კვირაში? რა ჰქვიათ ამ დღეებს? რამდენი დღე არის წელიწადში, თვეში? რამდენი კვირაა წელიწადში, თვეში?

გუშინ იყო სამშაბათი, გუშინწინ ("გუშინის წინა დღეს") – ორშაბათი. ხვალ არის ხუთშაბათი, ზეგ ("ხვალის იქით") იქნება პარასკევი, მაზეგ – შა-ბათი, მერე – კვირა.

რა დღეა დღეს? რა დღე იყო გუშინ? რა დღე იქნება ხვალ, ზეგ, მაზეგ?

წელიწადში არის თორმეტი თვე. ამათი სახელებია: იანვარი ან ქვახი, თებერვალი, მარტი, აპრილი, მაისი, ივნისი ან პეტრეპავლობისთვე, ივლისი ან კვირიკობისთვე, აგვისტო ან მარიამობისთვე, სექტემბერი ან ენკენ(ობი)სთვე, ოქტომბერი ან მწიფობისთვე, ნოემბერი ან გიორგობისთვე, ან ღვინობისთვე, ან ჭინკობისთვე, დეკემბერი ან ქრისტეშობისთვე.

ყველა თვეს ("თვეებს") ქართულად და სხვა ენებზეც ასე ჰქვია, აი: იანვა-რი, თებერვალი, მარტი, აპრილი, მაისი, ივნისი და სხვა; ზოგიერთ თვეს ქარ-თულად და სვანურად ერთი სახელი ჰქვია: კვირიკობისთვე, მარიამობისთვე, ენკენ(ობ)ისთვე, მწიფობისთვე და ღვინობისთვე, გიორგობისთვე, ქრისტეშო-ბისთვე; ზოგი თვეების სახელები სვანურია: ქუ̂ა̈ხ (იანვარი), პა̈რპოლდში თუ̂ე (პეტრეპავლობისთვე) და შა̈შშობ ან შა̈შშობა̈ თუ̂ე (საშიშობისთვე, ჭინკობისთვე).

ქუ̂ა̈ხ (იანვარი) წელიწადის პირველი თვეა. ის ახალი წლის თვეა. ქუ̂ა̈ხს მოჰყვება წელიწადის მეორე თვე – თებერვალი. მესამე თვე არის მარტი, მე-ოთხე – აპრილი, მეხუთე –მაისი. პირველი მაისი დიდი უქმეა. მეექვსე თვე არის ივნისი, მეშვიდე – ივლისი, მერვე – აგვისტო, მეცხრე – სექტემბერი, მეათე – ოქტომბერი, მეთერთმეტე – ნოემბერი, მეთორმეტე – დეკემბერი.

წელიწადში ოთხი დროა: ზამთარი, გაზაფხული, ზაფხული და შემოდ-გომა. სათითაოდ ამ დროებში ("თითო") სამი თვეა. ქრისტეშობისთვე, იანვა-რი და თებერვალი ზამთრის თვეებია; მარტი, აპრილი და მაისი – გაზაფხუ-ლის(ა); პეტრეპავლობის, კვირიკობის(ა) და მარიამობის თვეები – ზაფხუ-ლის(ა); ენკენ(ობ)ისთვე, მწიფობის(თვე) და გიორგობისთვე – შემოდგო-მის(ა).

ჩვენ სვანეთში ვიყავით ამ წელს და შარშან ზაფხულს, მაგრამ მხოლოდ ცოტა ხანს. ამ წელს ორ კვირას ვიყავით და შარშან ერთ თვეს. ჩვენ სვანეთ-ში გვყავს ძმები. გვყავდა დები, მაგრამ ახლა ქუთაისში არიან გათხოვილი და

იქ ცხოვრობენ ("არიან").

როცა თბილისში ვართ, მაშინ ყოველდღე დილას მივდივართ ზოგი უნი-ვერსიტეტში, ზოგი – ინსტიტუტში, ზოგი – ტექნიკუმში და ყოველთვის იქ ვართ ცხრა საათიდან სამ საათამდე. უნივერსიტეტიდან და ინსტიტუტიდან სახლში მოვდივართ ოთხ საათზე, ტექნიკუმიდან – ოთხის ოცდახუთ წუთზე და შემდეგ უკვე შინ ვსწავლობთ.

მე, ჩემი ძმები და დები ბინად ვართ ჩვენებთან, ჩემი ამხანაგი – ისმა-

ილი თავისი დის ოჯახში ("დისიანთან") არის, სხვა ამხანაგები – სტუდქა-ლაქში.

შაბათს(ა) და კვირას, საღამოს, მივდივართ თეატრში, კინოში და იქიდან შინ გვიან მოვდივართ – თერთმეტ-თორმეტ საათზე.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. იხმარეთ თანდებულიანი ფორმები წინადადებებში.

2. დაუსვით კითხვები თანდებულიან ფორმებს.

ხო-ხუ̂რ-ა მცირე; უმცროსი მა-ჰუ̂რე̄ნ-ე უმცირესი;

ყველაზე უმცროსი

ხუნკუ̂ი (<ხონკუ̂ი) უფრო ადრე, წინა მა̄̈ნკუ̂ი პირველი, წეღან

ფერ ფერი

ბა̈ჲრახ დროშა, ბაირაღი

ბალე ფოთოლი

ლესგდი შესახედავი

-ილ, ზოგჯერ -ე̄ლ სუფიქსი აღნიშნავს "უფრო"-ს: ხოჩილ უფრო კარგი, ხოხუ̂რილ უფრო მცირე

სურუ ძალიან; დიდი, ნამეტანი

ეჩქად მანამდე

იზელა̈ლ დადის

გიმ მიწა; დედამიწა

დეც ზეცა, ცა

ლიც წყალი

ეჯკა̈ლი იმნაირი, იმგვარი

ზი ძევს

მა̈ჲკა̈ლი როგორი ("რა ყალი{ბისა}")

მა̈გუ̂ა̈რ, მა̈გუ̂ა̈ჲ როგორი ("რა გვარი")

თუ̂ალა̈შ თვალადი ("თვალის{ა}")

ამკა̈ლი ამნაირი ("ამ ყალი{ბისა}"), ამგვარი

შუკუ̂ გზა, ქუჩა ("შუკა")

ზაგა̈რ ქედი (მთისა)

თანა̈ღ მთა (გადასასვლელი)

ლახუ̂ მთა (საძოვარი)

ზექ შეშა

თუ̂ი თაფლი

ს ა უ ბ ა რ ი XI

გუშგუ̂ეჲ ბა̈ჲრახ წჷრნი ლი. ქორა̈ ჭუ̂ა̈დუ̂ა̈რ ი ლამფა თუ̂ეთნე ლიხ, ყო̄რა̈ლ ი ლაჴუ̂რა̄̈ლ – ყუ̂ითელ. ბალე ჲჷრჟი ფერიშ ლი, დეცი ჲჷრჟი ლი.

ლუშნუდ "მწვანე"ს ი "ლურჯ"ს ჲერქჷდა̄̈შ ჲჷრჟი ხაჟხა, "მწვანე"ს აჯაღ ლაჩხუ̂ა̈ ფერიშ ხაჟხა.

ლა̈დი ა̈თუ ლი, ლა̄თ მჷცხი ლა̈სუ̂. ალ ლიც ტებდი ლი, ეჯ ლიც – მჷცხი. ჩა̈ი ა̈თუ ლი. ალას მჷცხი ხა̄რ, ეჩას – ა̈თუ. სი ჯა̄რმა̄ მჷცხი? დე̄სა, მი̄ ა̈თუ მა̄რ.

შუ̂ა̈ნს ხუ̂ა̈ჲ ლახუ̂ა̈რ ი ზაგრა̈ლ ლიხ, ჲერ კჷ̄ლთხი ი ჲერ დამბალ. მესტ

ია̄̈ შუკუ̂ა̈რ მაშრი ლიხ, უშგუ̂ლა̈შ – ნახუ̂წი. შუკუ̂ მესტიახა̈ნ ზუგდიდთე ჯო̄დი ლი, მესტიახა̈ნ ბეჩუ̂ითე – მეკუ̂შდე.

ალ ლა̈ირ მახე ლი, ეჯ ლა̈ირ – ჯუ̂ინელ. ბიბლიოტეკაჲსგა ხუ̂ა̈ჲ ჯუ̂ინელ ი მახე ლა̈ირ ი გაზე̄თ ა̈რი. შუ̂ა̈ნ ლი ჯუ̂ინელ ი მახე. მახე შუ̂ა̈ნ გუნ ხოჩა ლი.

ჲა̈რ ხიშდ ხოშა: სი ჰა ისგუ მუხუ̂ბე? მი ხოშა ხუ̂ი, მიშგუ მუხუ̂ბე ხოხუ̂რა ლი. ხოშა̄მდი̄ ალ ბეფშუ̂ ნირი ი ხოხუ̂რა̄მდი̄. თბილის ქუთა̄̈შდ ხოშა ლი. ალა ეჩჷნ ხოშაი̄ მალა̈ტ. მესტიახა̈ნ ზუგუ̂დი{თ}თე ჯუ̂ე̄დია (‖ჯო̄დი) შუკუ̂ ლი.

მა̈ჲკ

ა̈ლი ლтნთ ხოხალ შუ̂ა̈ნს? მე̄უ̂არ ხოლა. ლтნთ ჯო̄დი ლი, ხუ̂ა̈ჲ მუს ჴედნი, შუკუ̂ მა̄მა ლი. ლтნთდ ხოჩა ლუფხუ̂ ლი, მარე ჩინ მაჩე̄ნე ზაუ̂ლადა̈ღ ლი. თანა̈ღჟი ი კოჯა̈რჟი მუს ი უ̂ოლ ხა̄̈ზ, ლახუ̂ა̈რ ი ზაგრა̈ლ ჲჷრჟი ფერიშ ლიხ. ლადეღშუ̂ მჷჟა̄̈რ ლი, ლე̄თშუ̂ – დოშდუ̂ლი̄რ. მუს ჩიდ მა̈თთუ̂ენე ლი. ჲერხ'ა̈გის ზაუ̂ლადა̈ღი ხოლა ხოხა: სურუ ა̈თუ ხა̈მთქუ̂ა. აშ ზაუ̂ლადეღ ლუფხუ̂დ ხოჲთუ̂ა ლი.

მაკლათხე კოჯ შუ̂ა̈ნს უშბა ლიზ, ეჩუნღო – თუ̂ეთნჷლდ. უშბას ი თუ̂ეთნჷლდს ჩიგარ მუს ი უ̂ოლ ხა̄̈ზხ. საქართუ̂ელოჲსგა ჩიდ მაშე̄ნე ი მაჩე̄ნე ქალა̈ქ თბილის ლი. ლუშნუდ თბილისი ჯუ̂ინელ ჟახე ქა̈რთ ლა̈სუ̂.

შუ̂ა̈ნს ჲერხ'ა̈გის ეზერ სიმინდ ჴედნი. სიმინდ ხოხალ სგელ მა̄დეჲ დჷთხელ, სიმინდი კაკა̈ლ – მეგრე მა̄დეჲ ნეცინ. ალ სიმინდ ხონსგლა ლი მე̄რმა̄̈ლდ. თუ̂ი ი შაქა̈რ მუჭხუ̂ი ლიხ, მარე თუ̂ი შაქა̈რდ ხომჭუხუ̂ა ლი.

ფჷრი ი ბჷგი ზექ ხოჩა ლი, ზჷსყი ი მენშგუ̂ე – ხოლა. გიმ ჲერხ'ა̈გის მჷჟირ ლი, ჲერხ'ა̈გის – კადა̈რ (ზჷსკი). ჲერხი ხილმა̈ხილ მჷხიმ ლი.

ამეჩუ ა̈რი მეჩი მა̄რე. ეჯა ლი თუ̂ეთნე, კჷ̄ლთხი ი ნეცინ. ამკა̈ლი მა̄რე ხოჩა თუ̂ალა̈შ (ხოჩა ლესგდი) ლი.

მი ისგუ̂ა აფხნეგდ ხოშილ ხუ̂ი, მარე მიჩა აფხნეგდ ხოხუ̂რილ ხუ̂ი. უ̂ოთარ ისგუ̂ან ხოჩილ ლი. ეჯა ათხე ხოჩილდ ა̈რი. ალ შუკუ̂ ხონკუ̂შდილ ლი.

მა̈ჲკა̈ლი ფერიშ ლი გუშგუ̂ეО ბა̈ჲრახ, ქორა̈ ჭუ̂ა̈დუ̂ა̈რ, ყო̄რა̈ლ, ბალე ი დეც, დაფა?

მა̈ჲ ლი მჷცხი, ტებდი, ა̈თუ? ჲა̈ს ხა̄რ მჷცხი, ა̈თუ?

მა̈ჲკა̈ლი ლი ალ ქორ: ჯუ̂ინელ ჰა მახე? ხედა ქალა̈ქ ლი საქართუ̂ე-ლოჲსგა ჩიდ მაჩე̄ნე ი მაშე̄ნე? ხედა ხიშდ მაჰუ̂რე̄ნე ლეთუ̂რჲა̈ლისგა?

ჯუ̂ინალდ შუ̂ა̈ნს ნახუ̂წი შუკუ̂ა̈რ ლა̈სუ̂ხ, ათხე მაშრი ლიხ, აუ̂ტომობი-ლა̈რ ჩილადეღ იზელა̄̈ლხ. ჯუ̂ინალდ მესტიახა̈ნ ზუგუ̂დი{თ}თე ღურდად უ̂ო̄შთხუ̂-უ̂ოხუ̂იშდ ლადეღისგა, ათხე აუ̂ტომობილშუ̂ ღურიდ უსგუ̂ა-არა̄მ სა̈ჲა̄თისგა. ქუთა̄̈შხა̈ნ მესტიათე ონღურდად უ̂ო̄შთხუ̂ ლადეღ, ათხე აშხუ̂ სა̈ჲა̄თსი მა̄მ ხაკუ მა̄რე. ჩილადა̈ღ ჲურინ-უსგუ̂ა̄მინ ჴედნი შუ̂ა̈ნთე ჰა̈ეროპლა̈ნ. შუკუ̂ჟი̄ნ ა̈რი უ̂ო̄შთხუ̂ეშდიუ̂ოხუ̂იშდ წუთს.

ამჟი ლიხ გოშა̈რ მახა შუ̂ა̈ნისგა.

ჩვენი დროშა წითელია. სახლის კედლები და ჭერი თეთრია, კარები და ფანჯრები – ყვითელი. ფოთოლი ლურჯი ფერისაა, ცაც ლურჯია. სვანურად "მწვანეს" და "ლურჯს" ორივეს ლურჯი ჰქვია, "მწვანეს" კიდევ საძოვრისფერი ჰქვია.

დღეს სიცხეა, გუშინ სიცივე იყო. ეს წყალი თბილია, ის წყალი – ცივი. ჩაი ცხელია. ამას სცივა ("სიცივე აქვს"), იმას სცხელა. შენ თუ გცივა? არა, მეც მცხელა.

სვანეთში ბევრი მთები და ქედებია, ზოგი მაღალი და ზოგი დაბალი. მესტიის გზები ("შუკ-ებ-ი") ფართოა, უშგულის(ა) – ვიწრო. გზა ("შუკა") მესტიიდან უშგულისკენ გრძელია, მესტიიდან ბეჩოსკენ – მოკლე.

ეს წიგნი ახალია, ის წიგნი – ძველი. ბიბლიოთეკაში ბევრი ძველი და ახალი წიგნი და გაზეთია. სვანეთი არის ძველი და ახალი. ახალი სვანეთი ძალიან კარგია.

ვინ ხართ უფროსი: შენ თუ შენი ძმა? მე უფროსი ვარ, ჩემი ძმა უმცროსია. უფროსადაც ეს ბავშვი გვყავს და უმცროსადაც. თბილისი ქუთაისზე დიდია. ეს იმაზე მეტადაც მიყვარს. მესტიიდან ზუგდიდში შორი გზაა.

როგორი ზამთარი იცის სვანეთში? – ძალიან ცუდი. ზამთარი გრძელია; ბევრი თოვლი მოდის, გზა არ არის. ზამთარზე კარგი გაზაფხულია, მაგრამ ყველაზე უკეთესი ზაფხულია. უღელტეხილზე და კლდეებზე თოვლი და ყი-ნული დევს ("ა-ც-ევ-ს"), მთები და ქედები მწვანეა ("ლურჯი ფერის(ა) არიან"). დღისით მზიანია, ღამით – მთვარიანი. თოვლი ყველაზე უფრო თეთრია. ზოგ ადგილას ზაფხულიც ცუდი იცის: ნამეტანი სიცხე იცის ("სჩვევია"); ისე, ზაფხული გაზაფხულზე უფრო ცხელია.

ყველაზე უფრო მაღალი კლდე სვანეთში უშბაა, მერე – თეთნულდი. უშბას(ა) და თეთნულდს ყოველთვის თოვლი და ყინული ადევთ. საქართვე-ლოში ყველაზე დიდი და საუკეთესო ქალაქი თბილისია. სვანურად თბილი-სის ძველი სახელი იყო "ქართ-ი".

სვანეთში ზოგ ადგილას კარგი სიმინდი მოდის. სიმინდი იცის სქელი ან თხელი, სიმინდის მარცვალი – მსხვილი ან წვრილი. ეს სიმინდი უფრო სქე-ლია სხვებზე. თაფლი და შაქარი ტკბილია, მაგრამ თაფლი შაქარზე უფრო ტკბილია.

ხმელი და მაგარი შეშა კარგია, ნედლი და რბილი – ცუდი. მიწა ზოგ ადგილას სველია, ზოგ ადგილას – მშრალი. ზოგიერთი ხილი მჟავეა.

აქ არის მოხუცი კაცი. ის არის თეთრი, მაღალი და გამხდარი ("წვრილი"). ასეთი ("ამგვარი") კაცი თვალადი ("კარგი შესახედავი") არის.

მე შენს ამხანაგზე უფროსი ვარ, მაგრამ მის ამხანაგზე უმცროსი ვარ. ოთარი შენზე უკეთესია. ის ახლა უკეთესად არის. ეს გზა უფრო მოკლეა.

რა ("რა ღ ლ {ბ}-ი") ფერისაა ჩვენი დროშა, სახლის კედლები, კარები, ფოთოლი და ცა, დაფა?

რა არის ცივი, თბილი, ცხელი? ვის სცივა, სცხელა?

როგორია ეს სახლი: ძველი თუ ახალი? რომელი ქალაქია საქართველო-ში ყველაზე უკეთესი და უდიდესი? რომელი ხართ უმცროსი მოსწავლეებში?

ძველად სვანეთში ვიწრო გზები იყო, ახლა ფართოა, ავტომობილები ყო-ველდღე დადიან. ძველად მესტიიდან ზუგდიდში მივდიოდით ოთხ-ხუთ დღე-ში, ახლა ავტომობილით მივდივართ ექვს-რვა საათში. ქუთაისიდან მესტიაში მოვდიოდით ოთხი დღე, ახლა ერთ საათსაც არ უნდება (უნდა) კაცი. ყო-ველდღე ორჯერ-ექვსჯერ მოდის ("მოვა") სვანეთში თვითმფრინავი, გზაში ("შუკა-ზე") არის ორმოცდახუთ წუთს.

ასეა საქმეები ახალ სვანეთში.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. შეუცვალეთ ზედსართავ სახელებს ხარისხები.

2. შეადგინეთ ახალი წინადადებები.

ს ა უ ბ ა რ ი XII

ალა ლი მა̄რე̄მი ტა̈ნ. ტა̈ნს ხა̄რ თხუ̂იმ, შია̈რ ი ჭჷშხა̈რ. მა̄რა აშუ̂ხა̈ნ ხა̄რ ლერსგუ̂ენ ში̄-ჲ ჭიშხ, მე̄რმახენ (‖მე̄რმახა̈ნ) – ლერთენ ში̄-ჲ ჭიშხ. შია̈რშუ̂ ლაშდბად ი ჭჷშხა̈რშუ̂ ლიზელა̄̈ლდ. ბარჯ ლი ტა̈ნი ნა̈წილ. ბარჯ ხა̄რ მა̄რა კინჩხიშ ი მეჴრა̈ ნე̄სგა.

თუ̂ით შიჟი ი ჭიშხჟი გუ̂ა̄რ უ̂ოხუ̂იშდ ფხულე, ჲერქჷდა̄̈შხა̈ნი ტოტა̈რჟი ი ჭჷშხა̈რჟი ჲერუ̂ეშდ ფხულე გუ̂ა̄რ. ალ ფხულა̈რს ხაჟხახ: ცერ, კენჭა (‖კა̈ნჭო̄ლ) ი ნე̄სგა̄̈ ფხულე.

მეჴა̈რ ლი ში̄მი ნა̈წილ ბარჯხა̈ნქაჲ ტო̈ტთექა. თუ̂ით ტო̈ტს ხა̄რ თუ̂ით უ̂ოხუ̂იშდ ფხულე.

თხუ̂იმი სგუ̂ებნე ნა̈წილს ნიჩუ̂ა̈რ ხაჟხახ. ნიჩუ̂ა̈რჟი გუ̂ა̄რ: ნებგუ̂ა, ჲორი ნექჭა, ჲორი თე, ჲორი შდიმ, ნეფხუ̂ნა, პილა̈რ, ჰა̈ყბა̄̈რ ი კაპრა̈ჲ. თე̄რა̈ლს ალფა̈რიხ თალა̄ფა̄̈ლ. თხუმჟი გუ̂ა̄გ ფა̈თუ̂ა̈რ, ღუ̂აჟა̈რს ჰა̈ყბა̄̈რჟი – უ̂ა̄̈რე ი ნიჩუ̂ა̈რჟი – ულმაშა̈რ. ფა̈თუ̂ ჲერს მეშხე ხა̄გ, ჲერს თუ̂ეთნე ი ჲერს წჷრნი. თხუმშუ̂ ლაჭკუ̂ა̈რიდ, თე̄რალშუ̂ ლისგი̄დრა̄̈ლდ ი შდჷმშუ̂ ლიჰუ̂ნა̈რიდ.

კინჩხი სგუ̂ებნე ნა̈წილ ყია ლი. უშკუ̂ისგა გუ̂ა̄გხ შდჷქა̈რ, გუ̂ა̄რ ჴარჴ ი ნინ. შდჷქა̈რ სემეშდიჲორი გუ̂ა̄გ. ნჷნშუ̂ ლჷგჷრგა̈ლიდ.

გუ̂ა̈მისგა ი ჴადუ̂ისგა ა̈რიხ: გუ̂ი, პე̄რშუ̂და, ყუ̂იჟე, ჯაჭა̈რ, ნჷნი̄რ, დი̄რ (კუ̂იჭ) ი ჭინჭლა̈რ. ჭინჭლა̈რ ლიხ ჯო̄დი, ნეცინ ი მეგრე.

ხანლობშუ̂ მა̄რე ჩიქე ლი ბეფშუ̂, ეჩჷნღო მახეღუ̂ა̈ჟ ჲედ სი̄მაქ, ღო ღუ̂აჟმა̄რეჲ ჲედ ზურა̄ლ, უ̂ეშგიმპილს – მეჩი. ტანდუ̂ მა̄რე ჲედ ლი კჷ̄ლთხი, ჲედ დამბალ ი ჲედ ნე̄სგა̈ ტა̈ნიშ, ჲერ მეგრე ლი-ჲ ჲერ ნეცინ.

მა̈ჲ ხა̄რ მა̄რე̄მი ტა̈ნს? იმ ლიჩოდ ნჷნშუ̂, ჭჷშხშუ̂, თხუმშუ̂? მა̈ჲ ხა̄რ ტუ̂ეტს? მა̈ჲ ხაჟხახ ფხულა̈რს? მა̈ჲ გუ̂ა̄რ ნიჩუ̂ა̈რჟი? იმე გუ̂ა̄გ ფა̈თუ̂ა̈რ, უ̂ა̄̈რე ი ულმაშა̈რ? მა̈ჲკა̈ლი ფერიშ ლიხ ალჲა̈რ? იმე̄სგა ა̈რიხ: გუ̂ი, პე̄რშუ̂და, ჭინჭლა̈რ? იმ ლიჩოდ ბარჯშუ̂, თანშუ̂, შდჷმშუ̂, ნჷნშუ̂?

ტანდუ̂ ალ მა̄რე კჷ̄ლთხი ლი, მარე ამჷნ ხოკლათხა (ჲედ: ამჷნ ხოშა კჷ̄ლთხი, ჲედ: ამჷნ ხოკლათხილ) ეჯა ლი̄ზ. ეჯ თა̈კუ̂ ჯო̄დი ლა̈სუ̂, მე̄რმე – ხოჯუ̂და ი მე̄სმე – ჩიდ მაჯუ̂დე. ალ და̈ბ სგელ ლი, მარე მე̄რმე და̈ბ ხონსგლა ი მე̄სმე – ჩიდ მა̈ნსგლე ლი.

ბა̈ჩ ლი ბჷგი მა̄დეჲ მე̄ნშგუ̂ე, ფერდ თუ̂ეთნე, მეშხე, ყუ̂ითელ მა̄დეჲ ჲჷრჟი. ალ ბა̈ჩ ეჩჷნ ხობგა (ჲედ: ხობგილ, ჲედ: ხოშა ბჷგი) ლი. ისგუ მეზუ̂ბელ მიჩა ლახუ̂ბად ხოჩა ლი.

– ხოჩა̄უ̂ ლადეღ ჯა̄რხ, აფხნეგა̈რ!

– ხოჩა̄უ̂ ჯა̄რ სი̄ჲ!

– მა̈გუ̂ა̈რდ ხა̈რიდ, იმე ხარდად ი იმთე ესღრიდ?

– ისგუ თხუ̂იმუ ნირი ხოჩა̄მდ! ხოჩა̄მდ ხუ̂ა̈რიდ. ათხე ა̈გითე ესღუ̂რიდ, ანღრიმა̄ ა̈გითე? უნიუ̂ერსტეტს ხუ̂არდად, ხოჰუ̂ნა̈რდად ლექციას. ეზერ ლექცია ლა̈სუ̂ ქართუ̂ილ ნინი ისტორია̄̈ ბედჟი.

– მა̈ზუმ ხა̈ნს ხარდად უნივერსტეტს?

ხუ̂

ა̈ჲ ხა̈ნს, ჩხარა̄მ სა̈ჲა̄თუნღო უ̂ოხუ̂იშდ სა̈ჲა̄თთექა. ჩიქე ლექცია̄̈ლს ხოჰუ̂ნა̈რდად, ღო კრება ლა̈სუ̂. ა̈გის ხუ̂ირდიდ უსგუ̂ა̄მ სა̈ჲა̄თუნღო. ჴედნიმა̄ ნიშგუ̂ეჲთე?

– ა̄დუ̂. ტიატრთე მაკუ ლი̄ზი. სგა̈ჲ ტიატრ გუნ ჯალა̈ტხ ი მა̄მ ღჷრიდა?

– ტიატრ ჩუ ნალა̈ტ, მარე ბა̄ზი მა̄მა ნიჟიბ.

– ჲაღო, ხოჩა ლადეღუ ჯა̄რხ!

– ხოჩა̄უ̂ ჯა̈ყრახ!

ეს არის კაცის (ადამიანის) ტანი. ტანს აქვს თავი, ხელები და ფეხები. კაცს ერთ მხარეს აქვს მარჯვენა ხელი და ფეხი, მეორე მხარეს – მარცხენა ხელი და ფეხი, ხელები – სამუშაოდ და ფეხები – სასიარულოდ. მხარი არის ტანის ნაწილი. მხარი აქვს კაცს კისერს(ა) და მკლავს შორის.

თითო ხელსა ("ხელზე") და ფეხზე გვაქვს ხუთი თითი. ორივე მხარის ხელზე და ფეხზე ოცი თითი გვაქვს. ამ თითებს ჰქვია(თ): ცერი, ნეკა თითი და შუათითი.

მკლავი არის ხელის ნაწილი ბეჭიდან მტევნამდე. თითო ხელის მტევანს აქვს ხუთი თითი.

თავის წინა ნაწილს სახე ჰქვია(თ). სახეზე გვაქვს: შუბლი, ორი წარბი, ორი თვალი, ორი ყური, ცხვირი, ტუჩები, ყბები და ნიკაპი. თვალებს ფარა-

ვენ წამწამები. თავზე გვაქვს ("გვ-ა-დგ-ა-ს") თმები, მამაკაცებს ყბებზე – წვე-რი და სახეზე – ულვაშები. თმა ზოგს შავი აქვს, ზოგს – თეთრი და ზოგს წითელი. თავით ვფიქრობთ, თვალებით ვიყურებით და ყურით ვისმენთ.

კისრის წინა ნაწილი არის ყელი. პირში გვაქვს ("გვ-ი-დგ-ა-ს") კბილები, ხახა და ენა. კბილი ოცდათორმეტი გვაქვს. ენით ვლაპარაკობთ.

მკერდსა ("მკერდში") და მუცელშია ("არიან"): გული, ფილტვი, ღვიძლი, თირკმლები, ელენთა, კუჭი და ნაწლავები. ნაწლავები არის ("არიან") გრძე-ლი, წვრილი და მსხვილი.

ასაკით კაცი ჯერ არის ბავშვი, მერე – ვაჟკაცი ან ქალიშვილი, მერე – მამაკაცი ან ქალი, ბოლოს – მოხუცი.

ტანით კაცი ან არის მაღალი, ან დაბალი, ან საშუალო ტანისა, ან ჩაფსკვნილია ("მსხვილია"), ან გამხდარი ("წვრილი").

რა აქვს კაცის ტანს? რას ვაკეთებთ ენით, ფეხით, თავით? რა აქვს ხელს? რა ჰქვია(თ) თითებს? რა გვაქვს სახეზე? სად გვაქვს ("გვ-ა-დგ-ა-ს") თმები, წვერი და ულვაშები? რანაირი ფერისაა ("არიან") ესენი? სად ("რაში") არის ("არიან") გული, ფილტვი, ნაწლავები? რას ვაკეთებთ მხარით, თვალით, ყუ-რით, ენით?

ტანით ეს კაცი მაღალია, მაგრამ ამაზე მაღალი (ან: ამაზე უფრო მაღა-ლი) ის არის. ის თოკი გრძელი იყო, მეორე – უფრო გრძელი და მესამე – ყველაზე გრძელი (უგრძესი). ეს ყანა ხშირია ("სქელია"), მაგრამ მეორე ყანა უფრო ხშირი(ა) და მესამე ყველაზე ხშირი(ა) ("უსქესია").

ქვა არის მაგარი ან რბილი, ფერად თეთრი, შავი, ყვითელი ან მწვანე. ეს ქვა იმაზე მაგარი (ან: უფრო მაგარი) არის. შენი მეზობელი თავის ძმებზე ("ძმებად") უკეთესია.

,,,

– გამარჯობა ("კარგიმც დღე გაქვთ" = კარგი დღე გექნებათ), ამხანა-გებო!

– გაგიმარჯოს ("კარგიმც გაქვს " = კარგი გექნება)შენც!

– როგორ ხართ, სად იყავით და საით მიდიხართ?

– შენი თავიმც გვეყოლოს კარგად! კარგად ვართ. ახლა შინ მივდივართ. მოდიხარ შინ? უნივერსიტეტში ვიყავით. ვუსმენდით ლექციას. კარგი ლექცია იყო ქართული ენის ისტორიის შესახებ.

– რამდენ ხანს იყავით უნივერსიტეტში?

– დიდხანს. ცხრა საათიდან ხუთ საათამდე. ჯერ ლექციებს ვუსმენდით, მერე კრება იყო. შინ ვიქნებით ექვსი საათის მერე. მოხვალ ჩვენთან?

– კი. თეატრში მინდა წასვლა. თქვენ თეატრი ძალიან გიყვართ და არ წამოხვალთ?

– თეატრი კი გვიყვარს, მაგრამ ამაღამ არ გვცალია.

– აბა, კარგად იყავით ("კარგი დღემც გაქვთ" = კარგი დღე გექნებათ)!

– კარგიმც დაგმართნიათ (= კარგი დაგემართებათ)!

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. დაასახელეთ შემდეგ არსებით სახელთა თვისებები: მუს, ბა̈ჩ, ქორ, ლიც, დაფა, უ̂ოთა̈ხ და სხვა.

2. აღწერეთ პირისახის ნაწილები.

ლენცელ საუზმე

სა̈დილ სადილი

ლემა̄̈დ სამხარი

უ̂ოხშა̈მ ვახშამი

ლეზუ̂ებ საჭმელი

კუ̂ა̄̈შ

ი მჭადი

დია̈რ პური

შა̈მ‖ღომ ღომი

ლუკუ̂ნე ჩართული (ყველშეზელილი

კარტოფილი, სიმინდის, ფეტვის ან

კანაფის თესლის ფქვილით გამომცხვარი )

ქუთ ხაჭაპური

ჭიშდუ̂ა̈რ ყველიანი მჭადი

კუბდა̄̈რ ხორცის გულიანი პური

თა̈შმჷჯა̈ბ ფქვილშერეული მოხარშული ყველი

ქაქ ფაფა ("ქაქ-ია")

ლჷცფექ თხელი ფაფა ("წყალ-ფქვილი", ადუღებულ წყალში გახსნილი ფქვილი, სვამენ როგორც ჩაის)

მე̄რწუ̂ ერთმანეთში არეული სიმინდის ფქვილი და ყველი ან კარტოფილი და ყველი

ლიყდი ყიდვა

ცხუნი̄ლ ყველგადაკრული პური

მინ ისინი

კალმახ თევზი, კალმახი ჯიმ მარილი

ლიდჲარა̄̈ლ პურობა

ლიზუ̂ებ ჭამა

ლითრე სმა

ლათრა სასმისი; სასმელი ადგილი

ლეთრე სასმელი(სითხე)

ლიბა̈რ ბანა (იბანს)

ლიბრა̄̈ლ ბანა (იბანს ხელ-პირს)

ლებრა̄̈ლ {და}საბანი (ხელები, ფეხები)

ლაბრა̄ლ პირსაბანი, {და}საბანი (წყალი)

ლიჰუ̂დი მიცემა; გაყიდვა

ლაშდაბ სამუშაო (რითაც მუშაობენ)

მ ყ ო ფ ა დ ი

ს ა უ ბ ა რ ი XIII

შუ̂ანა̈რ ლადეღისგა სუმინ ი უ̂ო̄შთხუ̂ინ იდჲარა̄̈ლხ: ჰამს, ისგლადეღჟი, ნა̈ბოზს ი ლე̄თშუ̂. ჰამა̈ ლეზუ̂ებს ლენცელ ხაჟხა, ისგლა̈დღიშს – სა̈დილ, ნა̈ბზუ̂ა̈შს – ლემა̄̈დ ი ლე̄თიშს – უ̂ოხშა̈მ.

ლეზობდ ხუღუ̂ახ, დია̈რჷნქა: კუ̂ა̄̈ში, შა̈მ, ლუკუ̂ნე, ქუთ, ჭიშდუ̂ა̈რ, კუბდა̄̈რ, ქაქ, მე̄რწუ̂, თა̈შმჷჯა̈ბ ი იშგენ. ამხა̈ნქა დია̈რს, კუ̂ა̄̈შის, ლუკუ̂ნა ი ამკა̈ლიბა̈რს ანყეხ, ღო ქ'ა̄̈ჭიხ; შა̈მს, ქაქს, თა̈შმჷჯა̈ბს, მე̄რწუ̂ს ი იშგან იჩოხ.

ლეთრად იჴმა̈რიხ: ლიცს (ჭალი ლიც ლი ჰა სარგა̈ ლიც), სგიმს, ლჷჯა, ჰარა̈ყს ი ღუ̂ინა̈ლს. ხოშა ლაღა̈ლდ ჲჷთრეხ (‖ითრეხ) სგიმს ი ლჷჴმა̈შ ლეთრა̄̈ლხა̈ნქა – ჰარა̈ყს. ლიც ახღუ̂ახ სარაგხა̈ნ ი, ჲერხი ა̈გის, ჭალა̈ჲხა̈ნ, სგიმ – სგიმხა̈ნ. ჰარა̈ყს თუ̂ითან მინ აჰრა̈ყიხ, ღუ̂ინა̈ლს იყდიხ.

ნა̄̈ყუნდ ხა̈მთქუ̂ახ: თა̈შ, ლეღუ̂ (ლუფხუ̂ს ი ზაუ̂ლადეღ – ლო̈რ), ლჷჯმარე, მარწუ̂ენ, როგუ̂, ლობიო, ღედერ, ქირს ი იშგენ. თა̈შს იყე̄ლიხ, ლუ̂ერს, როგუ̂ს, ლობიოს ი ღედერს აჯა̈ბხ, ლეღუ̂სი აჯა̈ბხ მო̄დეჲ ატყბეხ; ლეღუ̂ი ნაჯაბ ხარშუ̂ ლი. ლჷჯახა̈ნქა თა̈შს, მარწუ̂ენს ასყე̄ნეხ, თა̈შხა̈ნქა – ლჷჯმარა.

ჭალა̈ისგა არმიხ კალმახს. ეჯასი აჯა̈ბხ მა̄დეჲ ატყბეხ. კალხმა̈ ლეღუ̂ ხოჩა გა̈მა̈შ ლი; კალმახს შუ̂ანა̈რ ხატუ̄ლიხ კალმახსი ი იშგან "თევზს" –

ორაგულს, ზუთხს ი მე̄რმა̄̈ლს.

დია̈რ ლი თუ̂ეთნე ი მეშხე. მესტიას ი იშგნა̄̈გ დია̈რს ანყეხ ი ჰო̈დიხ. ჯუ̂ინალდ ამჟი მა̄მა ლა̈სუ̂. ღუ̂ინა̈ლჷნქა ლეზუ̂ებ ი ლეთრე შუ̂ა̈ნისგა მა̈გ იმა̄̈რი. ლეზუ̂ბა̈ ლიმა̄რე ზურა̄ლა̈ გუ̂ეშ ლი, მარე ჲერხი ღუ̂აჟა̈რს ხოჩა ლეზუ̂ბარე ლიმა̄რე ხოხალხ.

ნათხუმ გუნ ლჷჴმა̈შ ჰარა̈ყ ლი. ეჯა სურუ შდჷმა̈ჲ ლი. აშ ჰარა̈ყს ხუ̂ა̈ჲს ითრე მა̄რე, ეჯა ეჯჟი ლჷჴმა̈შ მა̄მა ლი.

ჰამს დო̄სდ ხუ̂იგნა̄̈ლდ ი ხუ̂იბა̈რდ ტოტა̈რს ი ნიჩუ̂ა̈რს. ლაბრა̄ლ ლიც ლაბრა̄ლისგა ნიგ. ნაბრა̄ლუნღო ლენცელს ხუ̂იზბიდ. ლენცელდ ნუღუ̂ა დია̈რ, თა̈შ, ლჷჯე, ჲერხი ითრეხ ჩა̈ისი. ეჩქანღო ლაშდაბთე ესღუ̂რიდ. ხუ̂აშდბად ჰამუნღო სა̈დლობდ ი ეჩქას ხუ̂იზბიდ სა̈დილს. სა̈დილდ ნა̈მთქუ̂ა: დია̈რ (ჲესჲესინ კუ̂ა̄̈ში, ხოშა ძუ̂ირდ შა̈მ), ჭიშდუ̂ა̈რ, ლუკუ̂ნე ი იშგენ; ნა̄̈ყუნდ ხუ̂იჴმა̈რიდ: ლეღუ̂ს, თა̈შს, ლჷჯმარა, მარწუ̂ენს, ლობიოს ი იშგან.

ლაშდაბხა̈ნ ა̈გითე გუნ გუ̂იანდ ჴუ̂ედნიდ ი ეჩქა უ̂ოხშა̈მს ხუ̂იზბიდ. აშ ჯიხალ, ლეზობდ ი ლეთრად ჩი̄ გუ ხა̄რ ნაშდაბუნღო.

იმ ხიზბიდ სგა̈ჲ ჰამს, ისგლადეღჟი ‖ ისგლადეღქა, ლე̄თშუ̂? იმ ხითრედ? ნა̄̈ყუნდ მა̈ჲ ჯუღუ̂ახ? ა̈გის მა̈ჲ ჯუღუ̂ეხ ი ჲედ იმ ხიყდიდ? ლეზუ̂ებს (‖ლეზობ) ჲა̈რ ამა̄რე? შომა ხიგნა̄̈ლდ ი ნა̈გნა̄ლუნღო იმ ხიჩოდ? იმ ასყე̄ნეხ ლჷჯახა̈ნქა, თა̈შხა̈ნქა? იმ აჯა̈ბხ? იმ ატყბეხ? იმე არმიხ კალმახს? იმ ხაჟხა კალმახ?

ნა̈ჲ სტუდენტა̈რ ხუ̂ა̈სუ̂დ ი სუმინ ჲედ უ̂ო̄შთხუ̂ინ ხუ̂იდჲარა̄ლდად, ჲერხი ა̈გის ი ჲერხი სტუდენტრე სასა̈დილოჲსგა. ა̈გის ლეზუ̂ებს ნიმა̄რახ ჲედ დი, ჲედ დაჩუ̂ირ, მო̄დეჲ უდილ ი ჲედ ნა̄̈თია̈რ. ხუ̂იზობდად: დია̈რს, ლეღუ̂ს, თა̈შს ი იშგან ამკა̈ლიბა̈რს, ხუ̂ითრად: ჩა̈ის, ლჷჯა, ყაუ̂ას ი იშგან, მარე დე̄სა ხუ̂ითრად დე ღუ̂ინა̈ლს ი დე ჰარა̈ყს. ლათუ̂ერს ხუ̂არდად ი ლჷჴმა̈შ ლეთრე ნიშგუ̂ეჲდ დე ეჩქას ლა̈სუ̂ ხოჩა ი დეჲ ათხე ლი.

,,,

სვანები დღეში სამჯერ და ოთხჯერ ჭამენ: დილას, შუადღისას, საღამოს და ღამით. დილის საჭმელს საუზმე ჰქვია, შუადღისას – სადილი, საღამოსას – სამხარი და ღამისას – ვახშამი.

საჭმელად აქვთ, პურის გარდა: მჭადი, ღომი, "ლუკვნე", ხაჭაპური, "ჭიშ-დვარი", "კუბდარი", ფაფა, ელარჯი, მოხარშული ყველი და სხვა. ამათგან პურს, მჭადს, "ლუკვნეს" და ამნაირებს ამზადებენ ("აცხობენ" – ხელით

მუშაობის პროცესი), შემდეგ გამოაცხობენ (ღუმელში), ღომს, ფაფას, ელარჯს(ა) და სხვას აკეთებენ. სასმელად ხმარობენ: წყალს (მდინარის წყალია თუ წყაროს წყალი), მინერალურ წყალს, რძეს, არაყს(ა) და ღვინოს. მეტწილად სვამენ მინერალურ წყალს და მაგარი სასმელებიდან – არაყს. წყალი მოაქვთ წყაროდან და, ზოგ ადგილას, მდინარიდან, მინერალური წყალი – ვეძიდან. არაყს თვითონ ხდიან, ღვინოს ყიდულობენ.

შეჭამადად იციან ("სჩვევიათ"): ყველი, ხორცი (გაზაფხულზე და ზაფ-ხულში – ლორი), სულგუნი, მაწონი, ცერცვი, ლობიო, ბარდა, ოსპი და სხვა. ყველი ამოჰყავთ, ლორს, ცერცვს, ლობიოს, ბარდას ხარშავენ, ხორც-საც ხარშავენ ანდა წვავენ. ხორცის ნახარში წვნიანია (ხარშოა). რძისგან ყველს, მაწონს აკეთებენ, ყველისაგან – სულგუნს.

მდინარეში იჭერენ კალმახს. იმასაც ხარშავენ ან წვავენ. კალმახი(ს ხორ-ცი) გემრიელია. კალმახს სვანები ეძახიან კალმახსაც და სხვა თევზსაც – ორაგულს, ზუთხს და სხვებს.

პური არის თეთრი და შავი. მესტიაში და სხვაგან პურს აცხობენ და ყი-დიან. ძველად ასე არ იყო. ღვინის გარდა, საჭმელი და სასმელი ყველაფერი სვანეთში მზადდება. საჭმლის მზადება ქალის საქმეა, მაგრამ ზოგიერთმა მა-მაკაც(ებ)მა კარგი საჭმელების მზადება იცის ("იციან").

ნათავედი ძალიან მაგარი არაყია. ის მეტად მათრობელაა. ისე არაყს ბევრს სვამს კაცი, ის ისე მაგარი არაა.

დილას ადრე ვდგებით და ვიბანთ ხელებს და სახეს. {და}საბანი წყალი გვიდგას პირსაბანში. დაბანის შემდეგ ვსაუზმობთ ("საუზმეს ვჭამთ"). საუზ-მედ გვაქვს: პური, ყველი, რძე, ზოგიერთები სვამენ ჩაისაც. მერე სამუშაოდ მივდივართ. ვმუშაობთ დილიდან სადილობამდე და მერე ("მაშინ") ვჭამთ სა-დილს. სადილად გვჩვევია: პური (ხანდახან მჭადი, უფრო იშვიათად ღომი), ჭიშდვარი, "ლუკვნე" და სხვა. შეჭამადად ვხმარობთ: ხორცს, ყველს, სულ-გუნს, მაწონს, ლობიოს და სხვას.

სამუშაოდან შინ ძალიან გვიან მოვდივართ და ვახშამს მაშინ ვჭამთ. რა თქმა უნდა ("ასე იცი"), საჭმელი და სასმელი ყველას უნდა ("საჭმელად და სასმელად ყველას გული აქვს") მუშაობის შემდეგ.

რას ჭამთ თქვენ დილას, შუადღეზე, ღამით? რას სვამთ? შეჭამადად რა გაქვთ და ან რას ყიდულობთ? საჭმელს ვინ ამზადებს? როდის დგებით და ადგომის შემდეგ რას აკეთებთ? რას აკეთებენ რძისგან? ყველისგან? რას ხარ-შავენ? რას წვავენ? სად იჭერენ კალმახს? რას ჰქვია კალმახი?

ჩვენ სტუდენტები ვიყავით და სამჯერ ან ოთხჯერ ვჭამდით, ზოგი სახლში და ზოგი სტუდენტების სასადილოში. შინ საჭმელს გვიმზადებდნენ ან დედა, ან და (ძმას) ან და (დას), ან ნათესავები. ვჭამდით პურს, ხორცს, ყველს და სხვა ამნაირებს, ვსვამდით ჩაის, რძეს, ყავას და სხვას, მაგრამ არ ვსვამდით არც ღვინოს და არც არაყს. სასწავლებლად ვიყავით და მაგარი სასმელი ჩვენთვის არც მაშინ იყო კარგი და არც ახლა არის (კარგი).

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. შეადგინეთ მოკლე მოთხრობა.

2. დაუსვით ბოლო ნაწილს კითხვები.

ს ა უ ბ ა რ ი XIV

ღუ̂აჟმა̄რე̄მი ლერქუ̂ა̈ლ ლიხ: უ̂ოსა̈რ, კაბ, ბლუზა, ზჷთჴარა̈ლ, ჩექმა̄̈ლ, ჯაბრა̈ლ. ზურა̄ლა̈ ლერქუ̂ა̈ლ მე̄რმე

ლა̈ჩა̈ქ. ჲერხი ლერექუ̂ს, ზურა̄ლა̈შ ლი ჰა ღუ̂აჟმა̄რე̄მიშ, ეშხუ ჟახე ხუღუ̂ა. ალჲა̈რ ლიხ: ფაყუ̂, პალტო, ფატა̈ნ, ლა̄̈რტყ, ჩაფლა̈რ, წუღუ̂ზარა̈ლ, ბერა̈ლ, ტუ̂ეტიბერა̈ლ (ში̄მიბერა̈ლ).

ი ქ უ̂ ე მ ხ: უ̂ოსა̈რს, კაბს, ბლუზას, ღა̈რთს, იუ̂კას, პალტოს, ფატა̈ნს; ი დ ი ხ ჭჷშხა̈რისგა: ჩაფლა̈რს, წუღუ̂ზარა̈ლს, ჩექმა̄̈ლს, ზჷთჴარა̈ლს, ბერა̈ლს; ი დ ი ხ

აჯაღ შალბა̈რს, ში̄მიბერა̈ლს (ტუ̂ეტიბერა̈ლს), მარე ლა̄̈რტყს ი ბ ე მ ხ, ფაყუ̂ს ი გ ე მ ხ, ლა̈ჩა̈ქს ი ფ რ ე ნ ი ხ.

იქუ̂ემხ ტა̈ნჟი უ̂ოსა̈რს, ღა̈რთს ი ამკა̈ლიბა̈რს, იდიხ ჭჷშხა̈რისგა ჩაფლა̈რს, ბერა̈ლს, სკელა̈რჟი ზჷთჴარა̈ლს, შა̈ლბა̈რს ი იშგან, ტოტა̈რისგა – ში̄მიბერა̈ლს; იგემხ თხუმჟი ღუ̂აჟა̈რ ი ზურლა̄̈რ ფაყუ̂ს, თხუმჟი იფრენიხ ზურლა̄̈რ ლა̈ჩა̈ქს, იბემხ ლა̄რტყაქა ლა̄̈რტყს.

ლერქუ̂ალშუ̂ ირქუ̂ა̄̈ლხ, ჩაფლარშუ̂ ილდე̄სგა̄̈ლხ.

ლუშნუ ფაყუ̂ ეზერ ლი. ეჩას ზურლა̄̈რ იჩოხ მა̈ტყხა̈ნქა. ფაყუ̂ა̈რს იჩოხ მე̄რმა-მე̄რმა ფერიშს: ფა̈რუ̂ს, თუ̂ეთნა ი მეშხა. ხუ̂ა̈ჲნ, შუკუ̂ჟი ლახ ა̈რიხ შუ̂ანა̈რ ი ლიცი ლათრა მო̄მა ხუღუ̂ახ, ეჩქა ფაყუ̂შუ̂ ითრეხ ლიცს. ფაყუ̂ ხა̄გხ თხუმჟი, ფაყუ̂ს მინი იგემხ ი ბეფშუ̂სი ხაგემხ. ლუშნუ ფაყუ̂ ჩი̄ ხოჩა ხაბჟა ი მა̈გ იყდი.

ლუშნუ ჩაЧლა̈რს ასყე̄ნახ вა̈ნიშ მო̄დეО Чтრი გუ̂ა̈რახა̈ნქა. ეгა ხოშა მე̄ნშგუ̂ე ლი. ჩაფლა̈რსი აშხებდახ ზურლა̄̈რ, მარე ათხე წუღუ̂ზარა̈ლს, ჩექმა̄̈ლს ი ამკა̈ლიბა̈რს იყდიხ ი ეჯღა ძუ̂ირდ გარ ა̈შხბიხ. ჯაბრა̈ლს ათხეი ასყე̄ნეხ გუ̂ა̈რახა̈ნქა. ეჯას იკა̄რზეხ ი ლინთუ̂ისგა მეთხუ̂ჲარა იდე̄სგიხ (‖იდიხ), ეზერ ლიხ მუსჟი ი კუ̂არემჟი ლაზელა̄ლდ. ჩაფლა̈რ, ბერა̈ლ ი ამკა̈ლიბა̈რ ხა̄̈ზხ. ალჲა̈რს მინ იდიხ, ჲედი მე̄რმა̄̈ლს ხადე̄სგიხ.

ნე̄სყე̄მიშ ი ქიპი გუ̂ეშ ზურლა̄̈რს ხოხალდახ ი ხოხალხ. ეჯღა ლიშხბი-ჲ ლიცბუ̄რე ჯუ̂ინალუნღო ეჯჲარე გუ̂ეშ ლი. ეჯჲა̈რ აშხებდახ ლერქუ̂ა̈ლსი ი ჩაფლა̈რსი. ათხე ღუ̂აჟა̈რ ა̈შხბიხ ლერქუ̂ა̈ლს.

მა̈ჲ

ი მა̈ჲ ლიხ ღუ̂აჟმა̄რე̄მი ლერქუ̂ა̈ლ? ზურა̄ლა̈შ? ჲერქჷდა̄̈შმიშ? იმ ხიქუ̂ემდ? იმ ხიდიდ? მა̈ჲ ჯა̄გხ თხუმჟი? მა̈ჲ ჯა̄̈ბხ ლა̄რტყაქა? იმ ხიფრენიდ ხუმჟ

ი? მა̈გუ̂ა̈ჲ ლი ლუშნუ ფაყუ̂? ჲა̈ს ხოხალ ლიშხბი-ლიცუ̂ბუ̄რე? ჲა̈რ ა̈შხბი? იმ ა̈შხბიხ ზურა̄ლა̈რ? ღუ̂აჟა̈რ?

სი მა̈ჲ ჯა̄̈ქუ̂ ი მა̈ჲ ჯა̄̈ზ? (მესტიურად: ჯა̈ქუ̂, ჯა̈ზ).

მამაკაცის ტანისამოსია ({ჩა}საცმელებია): ჩოხა, ახალუხი, ბლუზა (‖ხალათი), შარვალი, ნაბადი, პაიჭები, ჩექმები, ბანდულები.

ქალის ტანისამოსი სხვაა: კაბა, ქვედატანი, ლეჩაქი. ზოგ ტანისამოსს, ქა-ლის(ა) იქნება თუ მამაკაცისა, ერთნაირი სახელი აქვს. ესენია (არიან): ქუდი, პალტო, პერანგი, ქამარი ("სარტყელი"), ფეხსაცმელები, წუღები, წინდები, ხელთათმანები.

ი ც ვ ა მ ე ნ: ჩოხას, ახალუხს, ბლუზას, ნაბადს, ქვედატანს, პალტოს, პერანგს. {ფეხზე} იცვამენ ("ი - დ - ე ბ - ე ნ") ფეხსაცმელებს, წუღებს, ჩექმებს, პაიჭებს, წინდებს. იცვამენ ("ი - დ - ე ბ - ე ნ") აგრეთვე შარვალს, ხელთათმანს, მაგრამ სარტყელს ი - ბ - ა მ - ე ნ, ქუდს იხურავენ ("ი - დ გ -ა მ - ე ნ"), ლეჩაქს იხურავენ (ი - ფ ა რ - ე ბ - ე ნ);

იცვამენ (ტანზე) ახალუხს, ნაბადს და ამნაირებს, იცვამენ (ფეხზე) ფეხსაცმელს, წინდებს, წვივებზე პაიჭებს, შარვალს და სხვას, ხელებზე – ხელთათმანებს. იხურავენ ("ი - დ გ - ა მ - ე ნ") თავზე მამაკაცები და ქალები ქუდს, თავზე იფარებენ ქალები ლეჩაქს, იბამენ წელზე ქამარს.

ტანისამოს("ებ")ით იმოსებიან, ფეხსაცმელს ("ფეხსაცმელებით") ფეხთ იცვამენ.

სვანური ქუდი კარგია. იმას ქალები აკეთებენ მატყლისგან. ქუდებს აკე-თებენ სხვადასხვა ფერის(ა)ს: ნაცრისფერს, თეთრს(ა) და შავს. ხშირად

("შუკა-ზე")  თუ არიან სვანები, წყლის დასალევი

(ჭურჭელი) თუ არ აქვთ, მაშინ ქუდით სვამენ წყალს. ქუდი ახურავთ ("ა-დგ-ა-თ") თავზე. ქუდს თვითონაც იხურავენ და ბავშვსაც ახურავენ. სვანური ქუდი ყველას მოსწონს ("კარგად მიაჩნია") და ყველა ყიდულობს.

სვანურ ფეხსაცმელებს ("ჩაფულ-ს") აკეთებენ ხარის ან ძროხის ტყავის-გან. ის უფრო რბილია. ქალამნებსაც კერავდნენ ქალები, მაგრამ ახლა წუ-ღებს, ჩექმებს(ა) და ამნაირებს ყიდულობენ და ამიტომ იშვიათად კერავენ. ბანდულებს ახლაც აკეთებენ ტყავისგან. იმას ბანდავენ (თასმებად ჭრიან ტყავს) და ზამთარში მონადირეები იცვამენ ("ი-დ-ებ-ენ"), კარგია თოვლზე და ყინულზე სასიარულოდ. ქალამნები, წინდები და ამნაირები აცვიათ. ამათ ისინი იცვამენ ანდა სხვებს აცმევენ.

ნემსის(ა) და ძაფის გამოყენება ("საქმე") ქალებმა იცოდნენ და იციან. ამიტომ ჭრა-კერვა ("კერვა და ჭრა") ძველთაგანვე მათი საქმეა. ისინი კერავ-დნენ ტანისამოსსაც ("{ჩა}საცმელებსაც") და ფეხსაცმელებსაც. ახლა მამაკა-ცები კერავენ ტანისამოსს.

რა და რა არის მამაკაცის ტანსაცმელ(ებ)ი? ქალისა? ორივესი? რას იცვამთ(ტანზე)? რას იცვამთ(ფეხზე)? რა გახურავთ("გ-ა-დგ-ა თ") თავზე? რა გაბიათ წელზე? რას იფარებთ თავზე? როგორია სვანური ქუდი? ვინ იცის ჭრა-კერვა ("კერვა-ჭრა")? ვინ კერავს? რას კერავენ ქალები? მამაკაცები?

შენ რა გაცვია (ტანზე) და რა გაცვია (ფეხზე)?

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. გაეცით კითხვებზე პასუხი სვანურად.

2. შეადგინეთ ახალი წინადადებები.

ბაგ ფიცრული წინკარი (მაჩვიბისა)

ბანდა̈რ გრძელი სკამი

ბეჭყ ორკაპი

გიმტუ̂ა̈რ ‖ გემტუ̂ა̈რ სანათური (კვარისა)

გუბა̈ნდ ‖ სუ̂ანირ ‖ გოშგან საზაფხულო საცხოვრებელი;

თაღოვანი ზედა სართული ან სახლზე

მიშენებული ნაგებობა მტრისაგან თავის დასაცავად; ტამბური

გუნა̈ჲ მური

გურნა მრგვალი ქვა (რიყისა)

გუ̂ალ გომური, ბოსელი; საქონლის სადგომი მაჩვიბში ("გალია")

გუ̂ებ გობი

გუ̂იზ საუკეთესო ხარისხის ხორბლის ფქვილი, რომელსაც წინასწარ იმარაგებდნენ რელიგიური დღესასწაულებისათვის

დარბა̈ზ სვანური სახლის ზედა სართული ან ბოსლის ზევითა

ნაწილი

დარბზი{შ} კორთა დარბაზის თარო, კარადა

დარბზი{შ} ლეშუ̂ემ დარბაზის მთავარი ბოძი

დანდალ მაჩვიბის სხვენის ძელი, სადაც ჰკიდებენ სასანთლეს

("დანდალ-ი")

ზანდიკუ̂ ზანდუკი

ზეგჷრ სახურავის თავი

ზერდ ყველის საწური

თე̄რა̈ლ კამარები ("თვლები"), ჭამის დროს საქონლის თავის

გამოსაყოფი მაჩვიბის "გომურების" ტიხრებიდან

თხა̈მ ჩამოკიდებული ჭვარტლი, ობობას ქსელი

თხა̈ფ კარის თავხე, ქონგური

კა ფიქალი ქვა; კერია

კა{ღ}უ̂ეშგიმ კერიის უკანა ადგილი

კა̈უ̂ კავი

კა̈ცხა̈შ კერიის წინა ნაწილი

კერა̈ჲ კერია (რკინის ოთხფეხა, რომელზედაც აცხობენ პურს)

კიბდუ̂ენ კიდობანი, მრ. კიბდონა̈რ

კოკერ კვერი, კოკორი

კოჭობ კოჭობი (პატარა ქოთანი)

კუ̂ეშგ კოშკი (ქამე კუ̂ეშგ გარეთა კოშკი; სგამე კუ̂ეშგ შიგნითა

კოშკი)

ლაბოფშ საბავშვო ადგილი (კერიის უკანა მხარეს)

ლაგა̈გი ზღურბლი, წინკარი

ლაზუ̂რა̄ლ საქალებო ადგილი (კერიის უკანა მხარეს)

ლათხამუნა საწმენდი ობობას ქსელისა (თხამ-ის-ა)

ლაკუ̂ამ ჰულდუმ საკვამური

ლალდი̄რ ბაგა (ფიცრის თავღია ყუთი საქონლის საკვებისათვის)

ლალსგურა დასაჯდომი

ლამაშდმა̈{შ} ლაუ̂ხი მარცვლის გასანიავებელი ნიჩაბი

ლამა̄რ საკაცებო ადგილი (კერიის წინა მხარეს)

ლა̈მზჷრ ლაჴუ̂რა სალოცავი სარკმელი

ლამტუ̂არა̄̈ლ სასანთლე

ლანგუ̂ლი, ლანგუ̂ლა̈{შ} ნაკელის გადასაყრელი ხვრელი მაჩვიბიდან,

ბოსლიდან

ლასპანა̄̈რ ‖ სპან წვრილЧეხა საქონლის ბაგის გადახურული ნაწილი

ლატბაგა̈რ სატაბაკე ადგილი

ლატფა̈{შ} ყორ გვერდითი კარი

ლაუ̂ხი ‖ ლა̄̈ხი̄რ ნიჩაბი

ლაფკანა̄̈რ ჯამის ჩარხი

ლაღუ̄ლიაქი̄რ ფარეხი (საცხვრე")

ლაღუ̂ნა̄̈რ{ი}‖ლაღუნუ̂ა̄̈რ სახბორე

ლაყულფა (ყუ̂ერბ) კერიის წინა ნაწილი, სადაც მუდმივად ანთია და

ინახება ცეცხლი

ლაშა̈დ ჭურჭლის კარადა

ლაჯუ̂რა̈ნ, ლაჯრჷლ, ლაგირ (უშგ.) საფეხური (კიბისა)

ლაჰგუ̂ი საქუსლე (კარისა)

ლაჰუნწულა̈{შ} სანეხვე ადგილი

ლაჰჷნწა̈ლი ლაუ̂ხი ნაკელის გადასაყრელი ნიჩაბი

ლა̈კუ̂ საკეტი (კარისა, ჭიშკრისა)

ლა̈ლმა̈სგუ̂ ცეცხლის დასანთები ადგილი, კერია, შუაცეცხლი

("საცეცხლე")

ლა̈ლჩა სადარაჯო, დასაცავი

ლა̈მყინარა̄̈ლ პურის მისაფიცხებელი გრძელი ქვები (კერიის

გვერდებისა)

ლა̈მყინა̄̈ გურნა̄̈ლ მრგვალი ფიქალი ქვები, პურის გამოსაშუშებელი

ლა̈ნნუ̄ნა̄̈ლ სათივე ადგილი (ბოსელში) ან დარბაზის ხვრელი,

საიდანაც თივას უყრიდნენ საქონელს

ლა̈რბიალ ბანდა̈რ საცხობი გრძელი უზურგო სკამი (ქალებისთვის), რომელზედაც ძველად სამსხვერპლო ღორს კლავდნენ

ლა̈რკინა̈რ საკიდი

ლა̈ჯშა̈რ საქსოვი დაზგა

ლა̈ჰჭი საურდულე

ლეზგჷრი დი̄რ სახლის დამამთავრებელი დირე სხვენსა და სახურავს შორის

ლეკერა̈ჲ ფიქალიანი სხვენი

ლენგრი ‖ ნენგრი გათლილი ფიქალი ქვა შეშის ჩამოსადებად

ლეტუ̂რე სანთელი

ლეშუ̂ემი{შ} სუ̂ეტ ძირითადი ვერტიკალური ბოძი, რომელიც იჭერს მთავარ დირეს

ლეჭუნდი̄რ ‖ ისგჷნტა̈ფ მსხვილად გათლილი ტიხარი მაჩვიბში, რომელიც ერთმანეთისგან ყოფდა ადამიანებსა და საქონელს

ლე̄ბი ღიობი (თივის ჩასაყრელი დარბაზსა და მაჩვიბს შორის) ლუკთხუუ̂ე კა̄რა̈ლ კუთხოვანი ფიქალი ქვები კერიასთან ლჷლღენ სპილენძის დიდი ქვაბი

ლჷრგიმ გრძელი მოჩუქურთმებული სკამი

მარა̈ნ მარანი (კერიის ქვედა მხარეს)

მა̈ჲდან აივანი ("მოედან-ი")

მა̈იდანი{შ} ყორ აივნის ("მოედნ-ი{ს}") კარი

მა̈ჟი̄ბ (დარბა̈ზ) სვანური სახლის მეორე სართული, სადაც ზამთრობით თივას ინახავენ ("დარბაზ-ი")

მა̈ჩუ̂იბ სვანური სახლის პირველი სართული (მიწის იატაკით), სადაც ზამთრობით ცხოვრობენ სვანები

მეყ პურის ყუა

მუუ̂სხუ̂ი მსხვერპლის შემწირავი

ნაბგუნ სამაგრი

ნატუ̄სუნ საკმეველი

ნა̈ფთ ნავთი

ნა̄ჭა კერიის სხვენის საკიდელი, ნაჭა

{ნი}კორთა თარო, სათავსო (ჭურჭლისა)

პერი{შ} ლა̈კდა̈რ ჩამჩა (ქაფის მოსახდელი)

საკურცხუ̂ილ საკარცხული, საუფროსო სკამი

სანა̈ჲ სენა, წალო, განჯინა (კედელში დატანებული)

სანცხუ̂ერ სათოფური; სათვალთვალო ჭუჭრუტანა, მრ. სანცხუ̂რა̈ლ სგირი 1. სვანური სახლის ქვედა სართული; 2. მიწის იატაკი, სოხანე სგირია̈{შ} დჷრ სვანური სახლის პირველი სართულის დირე სგირია̈{შ} ლეშუ̂ემ სვანური სახლის პირველი სართულის დედაბოძი სუ̂ანირ ძველებური სვანური ოდა სახლი

ტაბა̈გ ტაბაკი, მაგიდა, სუფრა

ტა̈ხდ/ტ ტახტი

ტოლიბა̈შ თამადა ("ტოლუმბაშ-ი")

ტუგუ̂ენ ადგილი სათოფურეებს შიგნით კაცის დასადგომად

უ̂ისხუ̂ი{შ} ბაგ სამსხვერპლო მოზვრის ბაგა

უ̂ისხუ̂იშ სა̈უ̂ სამსხვერპლო მოზვრის მარხილი

ფუნთქუ̂ის ხავსი

ქუფ 1. დაწნული კიდობანი; 2. ბუდე, ჭურჭელი

ქუფი{შ} ლა̈რკინა ლეშუ̂ემ ჭურჭლის ჩამოსაკიდი ბოძი

ქუ̂იჯ როდინი, ფილთა ("ქვიჯა")

ღუ̂აჟრე ლასგუ̂რა კაცების დასაჯდომი (კერიის წინ)

ყა̄̈რ ყავარი

ყორ კარი

ქა̄მე ყორ გარეთა კარი

სგა̄მე ყორ შიდა კარი

ნე̄სგა̈{შ ყორ შუა კარი

ყუ̂ელფ ‖ ყუ̂ერბ ადგილი კერიის გარშემო

შგილ, ნეშკა კერიის სხვენი, ერთგვარი ფიქალიანი სახურავი

შდექუ̂ თივის დიდი ზვინი

ცუყბა სარქველი, საცობი (ნაკელის გადასაყრელი ხვრელიდან) ცხჷრლი{შ} ლა̈რკინა საცერის (ცხრილ-ის) საკიდი ჭემი{შ} ლა̈ფიცხა̈რ კა̈უ̂ თივის გამოსაძრობი კავი

ჭემი{შ} ლა̈შდა̈რ ‖ ჰულდუმ ‖ ლა̈ზირ თივის გადასაყრელი ხვრელი

ჭერ ჭერი

ჭუ̂ა̈რტ ჭვარტლი

ხაგა̄̈მ გარედან მინაშენი პირველ სართულზე, მაჩვიბში, სითბოს შესანარჩუნებლად და მტრისაგან თავდასაცავად

ჴუ̂არჯა̈მ კედელში დატანებული თარო

ჰეჭ ურდული

ჰულდუმ ერდო

ს ა უ ბ ა რ ი XV ¹⁷

ლუშნუ ქორს ჷგემხ ჲო̄რი ჲედ სემი სართულდ: ჩუქუ̂ა̄ნ – მაჩუ̂იბს, ჟიქა̄ნ – დარბა̈ზს ი გუბა̈ნდს.

ლუშნუ ქორს ყო̄რ ლეჟა̄̈ნხა̈ნ ხა̄რ. მა̄̈ნკუ̂ი ყო̄რქა ხაგა̄̈მთე̄სგა ელღრიდ. ალა ლი ქა̄მე ყო̄რ. ეჩანღო ლი ნე̄სგა̄̈ ყო̄რ ი ქორა̈ ყო̄რ. ალას ხა̄რ ჰეჭ. ყო̄რ ლაგა̄̈გიჟი ლჷგ.

მა̈ჩუ̂ი̄ბ სამდ ყუ̂ელნი: ქორა̈ ყო̄რხა̈ნქა ბაგთე̄სგ' ე̄ლღრიდ. ამხა̈ნისგა ეშხუ ყო̄რ, ბაგა̈ ყო̄რ, გუ̂ალთე̄სგა ხა̄რ, ლაჴა̈ნ გუ̂ალთე̄სგა, მე̄რმე ყო̄რ ყუ̂ელფთე̄სგა ხა̄რ.

ყუ̂ელფი ნე̄სგაისგა ლა̈ლმესგა̄̈რ ლი ჟი ლჷბჷრჯე. სგუ̂ებინ ლენგრი ხალჯა. ფოყა̈რხა̈ნ ლუკთხუუ̂ე კა̄რა̈ლ ხო̄გ. ლა̈ლმესგა̄̈რი ლექუ̂ა̈ნ კერა̈ჲ ლჷგ. კერა̈ჲ ბერჟა̈შ ლი, ო̄შთხუ̂ ჭიშხ ჟიქა̄ნ კა ხალფარა. უ̂ეშგიმხა̈ნ ი ეჩხა̈ნ-ამხა̈ნ ლა̈მყინარა̄̈ლ ხო̄გ. ლა̈მყინა̄̈ ჩუქუ̂ა̄ნ ლა̈მყინა̄̈ გურნა̄̈ლ ზჷხ.

ყუ̂ელფ უ̂ო̄შთხუ̂დ ჩუ მეყუ̂ლე ლი: კერი ლეჟა̄̈ნხა̈ნ ლი კა̈ცხა̈შ, ამჩუ

ღუ̂აჟრე ლასგუ̂რა ლა̈სუ̂. კა̈ცხა̈ში თხუმ საკურცხუ̂ილ ლჷგ. ამხა̈ნ ჩუბე

ფოყს მარა̈ნ ლი.

კერი სგა̄მენ ლაზუ̂რა̄ლ ლი. ამჩუ ლჷგ ლა̈რბია̄ლ ბანდა̈რ. ამხა̈ნ ლი აჯაღ

ტირხ – ლაღულია̄ქი̄რ. ტირხჟი ლი ლაშა̈დ – ბარგლეშ შედდ ი

ლეზუ̂ბურა̄̈შდ.

კერი ლექუ̂ა̄̈ნ ლი კაუ̂ეშგიმ (კაღუ̂ეშგიმ). ამხა̄უ̂ აჯაღ ლაზუ̂რა̄ლ ი ლაბოფშ ლი. ამეჩუ ქა̄მე ფოყს ლი ლაჴა̈ნ გუ̂ალ. ლაჴა̈ნუნღო ლაფურ გუ̂ალ ლი, ამეჩუ ლაღუ̂ნა̄̈რი, ღუნრე ლაბა̈მ ლი. ლაფურიშ ი ლაჴა̈ნი(შ) ლა̈ლდიარე მუხუ̂ირისგა ლი ლა̈ნნუ̄ნა̄̈ლ.

კერი ქა̄მენ ლამა̄რ ლი. ამჩუ ლჷრგიმი ლა̈გნა ლი, ლჷრგიმ ლჷგ. ლჷრგიმი უ̂ეშგიმ ტა̈ხდ/ტ ლჷგ. ამეჩუ ლჷ̄გა̈ნ აჯაღ ლა̈ჯშა̈რ.

კერი ლეჟა̄̈ნ ქორს ხა̄რ ლა̈მზჷრ ლაჴუ̂რა.

ლატფა̈ ყორი სგა̄̈ნჩუ ლჷგ ლჷლღენ. ამხა̄უ̂თე̄სგა ხასკდა ჲო̄რიერუ̂ეშდ ფუთ ითქ. ალა ლი ლეღუ̂ი ლაჯა̈ბდ. სემი ჴა̄̈ნი ლეღუ̂ იჯბი ამე̄სგა აშხუდ.

გუ̂ალა̈რჟი – ლაჴა̈ნიშ ი ლაფურიშ ნე̄შკაჟი ლაღულია̄ქი̄რ ლი. ლაღულია̄ქი̄რს სგუ̂ებინ თე̄რა̈ლ ხა̄რ ი ლა̈ლდიარ.

გუ̂ალა̈რს სგუ̂ებინჩუ ლეჭუნდია̈რ ხა̄რ. ალია̈რს სგუ̂ებინჩუ თე̄რა̈ლ ხა̄რ. ამექა კუმა̈შ ლა̈დიარა̄ლჟი̄ნ თხუმს ა̈ყჰეხ ი ლა̈ლდიარისგა ჭემს იზბიხ.

კერი ჟიქა̄ნ დი̄რა̈ლჟი ხორიკ შგილ. შგილ ლჷფა̈რ ლი კა̄რა̈ლშუ̂. შგილჟი ხორიკ ნა̄ჭა ი კა̈უ̂ულდა̈რ. ალჲა̈რჟი ხორკინეხ ლა̈რსგუ̂ას ი ასტამს. გემტუ̂ა̈რ შგილი დი̄რჟი მო̄დეჲ შგილი დანდალჟი ხორიკ.

მა̈ჩუ̂ი̄ბი ჟიქა̄ნ დარბა̈ზ ლი. ალას ლუშნუდ მა̈ჟი̄ბი ხაჟხა.

დარბა̈ზს ყო̄რ ჟიქა̄ნქა ხა̄რ. ამე̄სგა ჭემ ესღუ̂ახ დარბა̈ზთე ჴანა̈რშუ̂.

დარბა̈ზს მე̄რმე ყო̄რ ხა̄რ ლეჟა̄უ̂. ამეჩუ ქა̄მენ ლაღობ ლა̈სუ̂. ლაღობხა̈ნ მა̄რე ესღჷრდა გუბა̈ნდთე (სუ̂ანირთე). გუბა̈ნდისგა ლჷგ კიბდუ̂ენ. ამხა̄უ̂ ხასკდა აშირ ფუთ ითქ.

გუბა̈ნდს მე̄სმე ლაგუ̂ბა̈ნდჟი გირკიდ გალუ̂ანა̈რ ხა̄რ, სანცხუ̂რა̈ლი ხა̄რ. სუ̂ანირთე ლი̄ზის ზურა̄ლს მა̄მა ხოყა̄̈დ. ამე̄სგა ლეტუ̂რა, მო̄დე ნატუ̄სუნს, მო̄დეჲ გუ̂იზს – ლემზირ ფექს ლახ ხუ̂იშხუ̂ინდად, ადო იშგენ ცხა̄̈ჲ მა̄მგუ̂ეშ ნირდა.

ლუშნუ ქორ ლჷფა̈რ ლი ყა̄̈რშუ̂. ჩუქუ̂ა̄ნ ძღუ̂იდა̈რქა – ლეზგჷრი დი̄რა̈ლ ხო̄ზ – სე̄მი. ჲო̄რ-ჲო̄რი დი̄რ ლატა̈ფი დი̄რ ლი. ლატა̈ფი დი̄რა̈ლჟი ჭე̄რა̈ლ ხაჭრაუ̂ახ. ჭე̄რა̈ლჟი ფუნთქუ̂ის ხარშა. ფუნთქუ̂ის კირშუ̂ ლი ლჷკირწყლა̈უ̂ე. ამეჟი კა̈უ̂ა̈რ ლიხ ჩუ ლჷრგიუ̂ე. ჲერქჷდა ლეზგჷრხა̈ნ უ̂ოხუ̂იშდ კა̈უ̂ ხო̄ბ. კა̈უ̂ა̈რ სგა ლჷნგჭე ლიხ ლეზგჷრი დი̄რჟი, კა̈უ̂ა̈რ უშხუ̂ა̄რ ხა̄̈ბხ. კა̈უ̂ა̈რჟი ზჷხ აღა̈რ: იშგუ̂იდ აშხუ̂ ფოყხა̈ნ, იშგუ̂იდ – მე̄რმახა̈ნ. აღა̈რჟი ხადა̄წყახ ყა̄რა̈ლ. ყა̄რა̈ლჟი ფიცრა̈ლ ზჷხ, ფიცრა̈ლჟი ბაჩა̈რ ზჷხ. ქორს ლექუ̂ა̄̈ნისგა კალუ̂ ხა̄̈ბ. კალუ̂ს გირკიდ ძღუ̂იდ ხაცხიპ. ლეჟა̄̈ნ გიმუნჩუ ხა̄რ ლახმი̄რ. ლექუ̂ა̄̈ნ ძღუ̂იდს სანცხუ̂რა̈ლ ხა̄რ ჲო̄რი, ეშხუ ჩუბა̄უ̂ ი მე̄რმე – ჟიბა̄უ̂. სა̈ნცხუ̂რა̈ლ სგა̄მენჩუ ტუგუ̂ენ ხა̄რ მა̄რე̄მი ლა̈გნად, მო̄დეჲ ლასგუ̂რად. ლექუ̂ა̄̈ნისგა ლა̈ლჩას ლაბა̄ბირ ყო̄რ ხა̄რ.

ამჟი̄შ ლი ჯუ̂ინელ ლუშნუ ქორ, მარე ამკა̈ლი ქორა̈ლს ათხე და̄̈რ ჷგემ შუ̂ა̈ნისგა.

სვანურ სახლს აშენებენ ორ ან სამ სართულად: ქვემოთ – მაჩვიბს, ზე-მოთ – დარბაზს(ა) და ტამბურს.

სვანურ სახლს კარი აღმოსავლეთიდან აქვს. პირველად კარით მაჩვიბის მინაშენში შევდივართ (მე და თქვენ). ეს არის გარეთა კარი. მერე არის შუა კარი და სახლის კარი. ამას აქვს ურდული. კარი ზღურბლზე დგას.

მაჩვიბი სამ ნაწილად იყოფა. სახლის კარიდან საქონლის სადგომში ("ბაგა-ში") შევდივართ. აქედან ერთი კარი, ბაგის კარი, გომურისკენ აქვს, სახარე გომურისკენ, მეორე კარი – ყველფისკენ ("აქვს").

ყველფის შუაში საცეცხლე არის ამოთხრილი. წინ ფიქალი ქვაა ჩადგმული ("ჩარგული"). გვერდებიდან დაკუთხული ფიქალი ქვები უდგას. საცეცხლეს ქვემოთ კერია დგას. კერია რკინისაა, ოთხ ფეხს ზემოდან ფიქალი ქვა აფარია. უკნიდან და აქეთ-იქიდან პურის მისაფიცხებელი გრძელი ქვები უდგას. იმათ ქვეშ პურის გამოსაშუშებელი რიყის (მრგვალი) ქვები აწყვია ("დვანან").

ყველფი ოთხად არის დაყოფილი: კერიის ზევით არის კერიის წინა ად-გილი, აქ კაცების დასაჯდომი იყო. კერიის წინა ადგილის თავში საკარცხუ-ლი დგას. აქედან ქვედა მხარეს მარანი არის.

კერიის შიგნით (მხარეს) საქალებო არის. აქ დგას საცხობი სკამი. აქეთ არის კიდევ ტიხარი – საცხვრე, ტიხარზე არის საჭურჭლე – ბარგი-ბარხა-ნის(ა) ("საგნების ჭურჭლად") და საჭმლისთვის ("საჭმლეულის{ა}დ").

კერიის ქვევით არის კერიის უკანა ადგილი. აქეთ კვლავ საქალებო და საბავშვო (ადგილი) არის. აქ, გარეთა მხარეს, არის სახარე გომური. სახარის შემდეგ საძროხე გომურია ("არის"); აქ სახბორე, ხბორების დასაბმელი, არის. საძროხის(ა) და სახარის ბაგის კუთხეში არის სათივე.

კერიის გარეთა (მხარეს) სამამაკაცო (ადგილი) არის. აქ სავარძლის ად-გილია ("არის"), სავარძელი დგას. სავარძლის უკან ტახტი დგას. აქ იდგა კიდევ საქსოვი (დაზგა).

კერიის აღმოსავლეთით სახლს აქვს სალოცავი ფანჯარა.

გვერდითი კარის შიგნით დგას (სპილეძის დიდი) ქვაბი. ამაში ეტევა ორ-მოცი ფუთი მარცვალი. ეს არის ხორცის მოსახარშავად. სამი ხარის ხორცი იხარშება ამაში ერთად.

გომურებზე – სახარის(ა) და საძროხის სახურავზე – არის საცხვრე. სა-ცხვრის წინაა ("აქვს") "თვალები" ("კამარ-ებ-ი") და ბაგა.

გომურებს წინ ტიხრები აქვთ ("აქვს"). ამათ წინ კამარები აქვთ, აქედან საქონელი ჭამის დროს თავს ყოფს და ბაგაში თივას ჭამს.

კერიის ზემოთ დირეებზე ჰკიდია სხვენი. სხვენი დაფენილი არის ფიქალი ქვებით. სხვენზე ჰკიდია ჯაჭვი და პატარა კავები. ამათზე ჰკიდებენ ჯაგ-რისს(ა) და ასტამს. სასანთლეც ("სანათი") სხვენის დირეზე ანდა სხვენის ძელზე ("დანდალ-ზე") ჰკიდია.

მაჩვიბის ზემოთ დარბაზია ("არის"). ამას სვანურად მაჟიბიც ("ზევითა") ჰქვია.

დარბაზს კარი ზემოდან აქვს. აქედან თივა მიაქვთ დარბაზში ხარებით.

დარბაზს მეორე კარი აქვს აღმოსავლეთით. აქ გარედან საფუტკრე ("სასკე") იყო. საფუტკრიდან კაცი მიდიოდა ტამბურში. იქ დგას კიდობანი. ამაში ეტევა ასი ფუთი მარცვალი.

ტამბურს მესამე სართულზე ირგვლივ გალავნები აქვს, სათოფურეებიც ("საისრეები") აქვს. ქალს ტამბურში ასვლა არ შეეძლო. ამაში სანთელს ან საკმეველს, ან გვიზს – სალოცავ (შესაწირ) ფქვილს თუ ვინახავდით, თორემ სხვა, ცხადია, არაფერი გვქონდა.

სვანური სახლი დაფარული არის ყავრით. ზღუდეებზე დამამთავრებელი დირეები უდევს – სამი, ორ-ორი დირე გვერდითი დირე არის. გვერდით დირეებზე ჭერ(ებ)ი აგია. ჭერ(ებ)ზე ხავსი აფენია. ხავსი კირით არის მოკირწყლული. ამაზე კავებია ჩარიგებული. ორივე დამამთავრებლიდან ხუ-თი კავი უბია. კავები ჩამაგრებულია დამამთავრებელ დირეზე, კავები ერთმანეთს აბია. კავებზე დევს ("დვანან") ლარტყები: შვიდი ერთი მხრიდან, შვიდი – მეორიდან. ლარტყებზე აწყვია ყავრები. ყავრებზე ფიცრები დევს, ფიცრებზე ქვები დევს.

სახლს ქვემოთ კალოა ("კალო აბია"). კალოს ირგვლივ ზღუდე არტყია. ზემოდან მიწის ქვეშ აქვს საღორე. დასავლეთით კედელს სათოფურეები ("საისრეები") აქვს ორი: ერთი ქვემოთ და მეორე – ზემოთ. სათოფურეებს

შიგნით ადგილია ("აქვს")კაცის (და)სადგომად, ანდა (და)საჯდომად. დასავ-ლეთიდან სადარაჯო ადგილს სანიავებელი კარი აქვს.

ასეთია ("არის") ძველი სვანური სახლი, მაგრამ ამგვარ ("ამ ყალი{ბის}") სახლებს ახლა არავინ აშენებს სვანეთში.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: შეადარეთ ძველი სვანური სახლი თანამედროვე სახლს.

§ 17. ს ა ს ა უ ბ რ ო მ ა ს ა ლ ა

ლაყუ̂რა̄̈ ლერქუ̂ა̈ლ ქვეშაგები ("საწოლი{ს} {ჩა}საცმელი")

ა წ მ ყ ო

ნ ა მ ყ ო უ წ ყ ვ ე ტ ე ლ ი

ა

და ასე: ხა̄დ‖ხა̄დდა ჰქონდა, ხა̄გდა‖ხა̄გჷდა (‖ხა̄გჷდ, ხა̄გა̈ნდა) ადგა, ედგა; ხა̄̈ქუ̂და‖ხა̄̈ქუდა (‖ხა̄̈ქუდ) ეცვა; ხა̄̈ბდა‖ხა̄̈ბჷდა (‖ხა̄̈ბჷდ) ება; ერტყა; ხა̄̈ზდა‖ხა̄სდა̈ნ{და} ეცვა, ედო.

ს ა უ ბ ა რ ი XVI

კლასა̈ უ̂ოთა̈ხისგა ლჷგხ: ლეთუ̂რიალე ლასგუ̂რა̄̈ლ, სკა̈მ, სტოლ, დაფა ი შკაფ. სკა̈მ დამბალ ლი ი მეშხე, სტოლ კჷ̄ლთხი ი ყუ̂ითელ, შკაფ სტოლდ ხოკლათხა ლი ი ყუ̂ითელ, დაფა ჩიდ მაკლათხე ლი ი მეშხე. სტოლ ი დაფა ლასგუ̂რა̄̈ლ სგუ̂ებინჩუ ლჷგხ, სკა̈მ სტოლცახა̈ნ ლჷგ ი შკაფ მუხუ̂ირისგა ლჷგ.

ლასგუ̂რა̄̈ლჟი ლეთუ̂რია̈ლ (სტუდენტა̈რ) სგურხ, მუთუ̂რი ჩუ ლჷგ მა̄დეჲ სკა̈მჟი სგურ, ჟურნა̈ლ სტოლჟი̄ნ ა̈რი. ჲერ კლასისგა ა̈ჲრიხ, ჲერ კლასისგა იჭუ̂და̄ნეხ, ჲერ კლასისგა მუთუ̂რის ხოჰუ̂ნა̈რიხ. მუთუ̂რი ხათუ̂რი, ლეთუ̂რია̈ლ ითუ̂რიხ.

ნიშგუ̂ეჲ სოფელისგა ლჷგ საშუალო კლას, ჲეშდკლასია̈ნ. მი ხუ̂ა̈რი მე̄ჩხრა კლასისგა (ჲედ: მე̄ჩხრაჲსგა).

კლასხა̈ნ ესღუ̂რიდ ა̈გითე. ქორს ნი̄გხ: სკამა̈რ, ბანდა̈რ, ლჷრგიმ, საკურცხუ̂ილ, კუ̂ილა̈რ, სტოლ, ტაბა̈გ, შკაფ, ლაყუ̂რა̄̈ლ ი იშგენ ბარგა̈ლ.

სკა̈მჟი, ბანდა̈რჟი, საკურცხუ̂ილჟი, კუ̂ილჟი ი ლჷრგიმჟი ისგუ̂რიხ. ალჲა̈რ ლასგუ̂რა̄̈ლ ლიხ. საკურცხუ̂ილ ქორა̄̈ მახუ̂ში̄ ლასგუ̂რა ლი. საკურცხუ̂ილჟი ეჯა გარ მა̄დეჲ ლალხუ̂ეშ მუშგუ̂რი̄ ისგუ̂რი. ბანდა̈რ ჯო̄დი სკა̈მ ლი ი ლასგუ̂რად ხუღუ̂ახ, ლჷრგიმ ჯო̄დი ი მაშრი სკა̈მ ლი ი ეჩას ლასგუ̂რადი ი ლაყუ̂რადი იჴმა̈რიხ. კუ̂ილ დამბალ ლასგუ̂რა ლი ი ეჩეჟი̄ ისგუ̂რიხ ლემასგუ̂ცახა̈ნ. სგა ხასგურხ სტოლს, ტაბა̈გს მა̄დეჲ ლემასგუ̂ (ლემესგს).

ჯუ̂ინალდ ტაბა̈გ ხუღუ̂ა̄̈ნდახ ლეზუ̂ბა̈ ლადა̄̈სგდ. ტაბა̈გ ჯო̄დი ი მაშრი ფიცა̈რ ლი ი უ̂ო̄შთხუ̂ დამბალ ჭჷშხჟი ლჷგ. ათხე სტოლ ხო̄გხ. სტოლჟი დე̄სგიხ ლეზუ̂ებ-ლეთრა (დია̈რს, ლუკუ̂ნა, ქუთს..., თა̈შს, ლეღუ̂ს), ჲჷგემხ (‖ჷგემხ) ხარშუ̂ს... ჰარა̈ყს ი იშგან. სგა ხესგუ̂რიხ ი იზბიხ ი ითრეხ.

აყუ̂რეხ ლაყუ̂რაჲსგა. ლაყუ̂რაჟი არშიხ: ლებს, ზეწა̈რს, საბა̈ნს მა̄დეჲ შართქუ̂ინს, ბალიშს. ჯუ̂ინალდ ამკა̈ლიბა̈რ მა̄მა ხუღუ̂ა̄̈ნდახ. ათხე ჩი̄ ხუღუ̂ა

აბრეშუმიშ მო̄დეჲ ატლა̈სი საბნა̈რ, თუ̂ეთნე ზეწა̈რ, მე̄ნშგუ̂ე ლებ ი ბალიშ ი ამკა̈ლიბა̈რ.

სტოლს, შკაფს ი ამკა̈ლი ბარგა̈ლს ათხე შუ̂ა̈ნს ასყე̄ნეხ, მარე ხოშა

ლაღა̈ლდ ქალა̈ქს იყდიხ. ქალა̈ქს იყდიხ ლაყუ̂რა̄̈ლს, ლაბრა̄ლა̈რს ი იშგან.

შუ̂ა̈ნისგაი̄ ეჯჟი ხუღუ̂ა ჩი̄ ქა მჷსყე ლარდა̄̈ლ, ე, იმუ̂ა̄̈ჲჟი ქალა̈ქისგა. ირქუ̂ა̄̈ლხ ი ილდე̄სგა̄̈ლხ ეჩე̄შჷ̄რად.

შომუ̂ა̄̈ჲ მი ლეთუ̂რი ხუ̂ა̈სუ̂ (ჲედ: მი ერ ხუ̂ითუ̂ერდა̈ს), ეჩქა დო̄სდ ხუ̂იგნა̄ლდა̈ს ჰამს ლაყუ̂რახა̈ნჟი, ტოტა̈რს ი ნიჩუ̂ა̈რს ხოჩა̄მდ ხუ̂იბა̈რდა̈ს, ლა̈კუ̂ცა̄ნშუ̂ ქა ხუ̂იკუ̂ცა̄̈ნდა̈ს, ჩუ ხუ̂იდჲარა̄ლდა̈ს ი ეჯჟი̄ნ ესღურდა̈ს კლასთე. ალ დრო̈უ̂ს მიშგუ ხოხუ̂რა დაჩუ̂ირ ლაყუ̂რაჲსგა აყუ̂რა, ხოხუ̂რა მუხუ̂ბე სტოლს ხასგურდა ი ჩა̈ის ითრა, დი̄-ჲ მუ ხეშდაბდახ. ლე̄თშუ̂ დოსდ ხუ̂იყუ̂ნა̄ლდა̈ს.

საკლასო ოთახში დგას ("დგ-ან-ან"): მოსწავლეების მერხები ("დასაჯდო-მები"), სკამი, მაგიდა, დაფა და კარადა. სკამი დაბალია და შავი, მაგიდა მა-ღალი და ყვითელი, კარადა მაგიდაზე უფრო მაღალია და ყვითელი, დაფა ყველაზე მაღალია (უმაღლესია) და შავი. მაგიდა და დაფა მერხების წინ დგას ("დგ-ან-ან"), სკამი მაგიდასთან დგას და კარადა კუთხეში ("დგას").

სკამებზე მოსწავლეები (სტუდენტები) სხედან. მასწავლებელი დგას ან სკამზე ზის; ჟურნალი მაგიდაზეა. ზოგი საკლასო ოთახშია ("კლასში არიან"), ზოგი კლასში წერს ("წერენ"), ზოგი კლასში კითხულობს ("კითხულობენ"), ზოგი მასწავლებელს უსმენს ("უსმენენ"). მასწავლებელი ასწავლის, მოსწავ-ლეები სწავლობენ.

ჩვენს სოფელში არის ("დგ-ას") საშუალო სკოლა ("კლას-ი"), ათკლასი-ანი. მე ვარ მეცხრე კლასში (ან: მეცხრეში).

სკოლიდან მივდივართ შინ. სახლში გვიდგას ("გვ-ი-დგ-ან-ან"): სკამები, გრძელი სკამი, საჯდომ-საწოლი (ზურგიანი გრძელი საჯდომი), საკარცხული, ჯორკოები, მაგიდა ("სტოლ-ი"), ტაბაკი, კარადა ("შკაფ-ი"), საწოლები და სხვა ნივთები ("ბარგ-ებ-ი").

სკამზე, გრძელ სკამზე, საკარცხულზე, ჯორკოზე და ზურგიან გრძელ საჯ-დომზე სხდებიან. ესენი {და}საჯდომებია. საკარცხული სახლის უფროსის {და}საჯდომია. საკარცხულზე მარტო ის კი არადა, საპატიო სტუმარიც ჯდე-ბა. ბანდა̈რ გრძელი სკამია და დასაჯდომად აქვთ, ლჷრგიმ გრძელი და ფარ-თო სკამია და იმას საჯდომადაც და საწოლადაც ხმარობენ. ჯორკო დაბალი საჯდომია და იმაზე სხდებიან ცეცხლთან. უსხედან მაგიდას, ტაბაკს ან ცეცხლს.

ძველად ტაბაკი ჰქონდათ საჭმლის დასადებად. ტაბაკი გრძელი და ფარ-

თო ფიცარია და ოთხ დაბალ ფეხზე დგას. ახლა მაგიდა უდგათ. მაგიდაზე დებენ საჭმელ-სასმელს (პურს, ყველჩართულ მჭადს, ხაჭაპურს... ყველს, ხორცს), დგამენ წვნიანს ("ხარშო-ს")..., არაყს(ა)და სხვას. მიუსხდებიან და ჭამენ და სვამენ.

წვანან საწოლში. საწოლზე აგებენ: ლეიბს, ზეწარს, საბანს ან გადასაფა-რებელს, ბალიშს. ძველად ამისთანები არ ჰქონდათ. ახლა ყველას აქვს აბრე-შუმის ან ატლასის საბნები, თეთრი ზეწარი, რბილი ლეიბი და ბალიში და ამისთანები.

მაგიდას, კარადას და ამისთანა ნივთებს ახლა სვანეთში აკეთებენ, მაგ-რამ უფრო მეტად (მეტწილად) ქალაქში ყიდულობენ. ქალაქში ყიდულობენ საწოლებს, (პირ)საბნებს და სხვას. სვანეთშიც ისე აქვს ყველას გაწყობილი საცხოვრებლები, ე, როგორც ქალაქში. საჭმელსაც ისე ამზადებენ და იკვებე-

ბიან ("ჭამენ"), როგორც ქალაქში. იმოსებიან და (ფეხთ) იცვამენ ("ი-დ-ებ-

ენ") იმათებურად (იქაურად).

როცა მე მოსწავლე ვიყავი (ან: მე რომ ვსწავლობდი), მაშინ ადრე ვდგე-ბოდი დილას საწოლიდან, ხელებს(ა) და სახეს კარგად ვიბანდი, პირსახო-ცით ("საწმენდით") გავიწმენდდი, შევჭამდი და ისე მივდიოდი სკოლაში. ამ დროს ჩემი უმცროსი და საწოლში იწვა, პატარა ძმა მაგიდას უჯდა ("სტოლ-ს აჯდა") და ჩაის სვამდა, დედა და მამა მუშაობდნენ. ღამით ადრე ვწვებოდი.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: 1. თარგმნეთ ხალხური სიმღერიდან და პროზიდან ამო-ღებული ეს ადგილები:

"ჩიდ მაჩენე თამარ დედფალ, ფა̈თუ̂ა̈რ ჯაგა̈ნდა ყუ̂არყუ̂ლა̈ჲ, თერა̈ლ ჯისგურდა გიშრიშე, შდჷქა̈რ ჯადდა მარგლიტიშე, ქა̈მშხან ჯაქუდა აბჯარე, ჭჷშხას ჯასდანდა, ო, ჩექმარე, თხუმას ჯაგა̈ნდა ზურჩია, ... მადრა̈ჴ ჯუღუ̂ანდა ოქუ̂რა̈ში..."

ეჯნე̄მ ლალე̄მ თა̈შ ი დია̈რ ი ჩუ ლაიშ სარგა̈ ლიც. ეჯჲა̈რ ირდიხ მეზუ̂ბელმჷყ ი ლაჲზუ̂ებნეხ ი ლაჲთჷრეხ ლეზუ̂ებ-ლეთრა.

2. აღწერეთ თქვენი ოთახის ავეჯი.

§ 18. ს ა ს ა უ ბ რ ო მ ა ს ა ლ ა

ზურა̈ჲ დედალი (თხა, ცხვარი და მისთ.) ლი̄მბუ̂ი, ლი̄მბუ̂ა̄̈ლ(ხლმ.) მბობა

ფოთრ შუნის ან არჩვის თიკანი ("ფოთრ-ი") ქუ̂ირქუ̂ ქურქი

გუდრა ბეწვიანი ხალთა ("გუდა")

ჟა̈ჴ გუდა (მაწვნის, ყველის, წყლის

")                 წასაღებად)

ჰჷნგირ უნაგირი

კული ხამი შალი, ადგილობრივი ქსოვილი

ბარდან ფართალი

ხუ̂ა̈ჲნუკუ̂ი ბევრნაირი            სა̈უ̂ მარხილი

მიჭუ̂, მრ. მუჭუ̂ა̈რ რქა            ლაჴუ̂ა̈მ სამლოცველო, ეკლესია

ქა̈რა̈ხს ჯიხვის ან ხარის ყანწი ("ქარახს-ი")

ნ ა მ ყ ო წ ყ ვ ე ტ ი ლ ი

ს ა უ ბ ა რ ი XVII

შუ̂ა̈ნს ხორიხ ალ კუმა̈შ: ჴანა̈რ, ფურა̈ლ/რ, ხაბნა̄̈რ, დეკა̈უ̂ილა̈რ, ღუნუ̂ა̈რ. ალჲა̈რს ჩი̄ მანგრა̈ლს ხატუ̄ლიხ. ხორიხ აჯაღ ჩა̄ჟა̈რ, სა̄ბლა̈რ, ჰილუ̂ა̈რ ი წელა̈რ. ამჷნქა ხორიხ: დაჴჷლ, ღოლჲა̄ქ ი ხა̈მ. ალჲა̈რს მა̈ნცინ ხაჟხახ. მანგა̈რ ი მა̈ნცინ მა̈გ შინა̈უ̂ირ ქუ̂ინლჷმგენა̄̈ლ ლიხ.

Чтრ ი„ა̄̈ლ ი ეჩა‖ ეჩი̄ გე„ალს ღუნ ხაჟხა. ეშხუ ი Оორი ლჷ„ა̈О ღუნ Оედ ხაბნა ლი, Оედ დეКა̈უ̂ილ. ხაბნა вა̈ნОა̄ქ ლი, დეКა̈უ̂ილ – ЧтრОა̄ქ.

ჩა̄̈ჟი იზა̄̈ლ ი ეჩა გეზალს სა̄ბელს ხატუ̄ლიხ, წელი იზა̄̈ლ წელი ღუნს. უ̂тლ მა̄მა ი„ა̄̈ლ.

დაჴჷლ, ღოლჲა̄ქ ი ხა̈მ იზა̄̈ლხ, მარე ალჲარე გეზლი̄რს მე̄რმე-მე̄რმე ჟახა̄̈ლ ხაჟხახ: დაჴლა̈შს ნეღა̈შტ ხაჟხა, ღოლჲა̄ქა̈შს – ჟინაღ ი ხა̈მიშს – გუ̂ეჭ. ჟეღს ფა̈კუ̂ნა ხეთუ̂ი, ციცუ̂ს – კიტაუ̂.

ნიშგუ̂ეჲ ფერმას ხორი:  სემი აშირ Чтრ, Оორი აშირ ი

უ̂ოხუ̂იშდჲეშდიუ̂ოხუ̂იშდ ჴა̈ნ, აშირ ი ჩხარა̄̈შდიარა ღუნ, ჲერუ̂ეშდ ჩა̄̈ჟ ი მინე ჲეშდ სა̄ბელ, ხუ̂ა̈ჲ დაჴა̈რ, ღოლჲა̄ქა̈რ ი ხამა̈რ, ხორიხ აჯაღ უ̂ოშუ̂ა̄ლე უ̂тლ ი წელ. Чერმა̄̈ მჷნა̄თა̄ლასი (წეუ̂რა̈რსი) ხორიხ ა̈გის: ფურა̈ლ, დაჴა̈რ, ღოლჲა̄ქა̈რ ი ხამა̈რ.

ჩა̄̈ჟ ი უ̂უ̂ილ ლალსგურა̄ლდ ხორიხ, Чтრ ი დაвჷლ –ლე̄შგიდ ი ლა̈Юუ̂ადი, ღოლჲა̄ქა̈რ ი ხამა̈რი̄ – ლა̈ძჰად. ჩა̄̈ჟს ი ჰილუ̂ს ჰჷნგირს ხაგემხ, ჟი ხესგუ̂რიხ ი ესღრიხ (ა̈იხ), იმუ̂ა̄̈ჲთე ხაკუხ. ალჲა̈რი ი წელ ლალა̄̈ბდ ხაყახ. ჯუ̂ინალდ ჩა̄̈ჟშუ̂ ი„ელა̄ლდახ гტდОათე: ქუთა̄̈შთე, „უგდიდთე ი ჩი̄თე, ათხე ჰაეროპლანშუ̂ ი მანქანოშ (მა̈შინოშ) იზელა̄̈ლხ ი ბარგა̈ლი ესღუ̂ახ ი ახღუ̂ახ; ამღა ლი ეჯე̄, ათხე სერ ხუ̂ა̈ჲს მა̄მა ხორი ჩა̄̈ჟ.

ღოლჲა̄ქს იფშუ̂დეხ ი ეჩი̄ მა̈ტყხენქა ‖ მა̈ტყხა̈ნქა იჩოხ ლუშნუ ფაყუ̂ა̈რს, იჯიშხ კულის, ჭიშხიშ ი ტუ̂ეტიბერა̈ლს. კულიხა̈ნქა აშხებდახ ი ა̈შხბიხ უ̂ოსა̈რს, შალბა̈რს, ზითჴარა̈ლს ი იშგან. ათხე კული მჷქაფ ბარდანს იყდიხ ი ეгღა Кულის ხოხუ̂რა̄მ იгიშხ. მანგა̈რს ი მა̈ნცინს (вა̈ნს, Чтრს, ღუნს, დეკა̈უ̂ილს, ხა̈მს, დაჴჷლს, ღოლჲა̄ქს ი იშგან) – ჩი̄ ა̈ძჰენიხ ‖ ა̈ძცენიხ . ალჲარე ლეღუ̂ ხოჩა გა̈მა̈შ ლი. ლეღუ̂ს ხაჟხა: ჴა̈ნი ლეღუ̂, ღუნი ლეღუ̂, დაჴლა̈ ლეღუ̂, ხა̈მი ლეღუ̂ ი იშგენ. ლეღუ̂ს აჯა̈ბხ მა̄დეჲ ატყბეხ ი იზბიხ. ლეღუ̂ხა̈ნქა ასყე̄ნეხ ლეზუ̂ბა̈რს. ხა̈მიშ ი ჴა̈ნი ლეღუ̂ს ალუ̂რიხ ი იჴმა̈რიხ ლუფხუ̂ს ი ზაუ̂ლადეღს. ხა̈მი ფა̈თუ̂ს ძაგუ̂ ხაჟხა. ეჩას ჯუ̂ინალდ ჰო̈დდახ. вა̈ნიშ ი Чтრი გუ̂ა̈რახა̈ნქა ჩაЧლა̈რს ასყე̄ნახ, ღოლОა̄ქა̈ ტუЧხა̈ნქა – Кეშს, დაჴლა̈ ტუფხა̈ნქა – ქუ̂ირქუ̂ს, გუდრას, ჟა̈ჴს ი იშგან. ჴა̈ნი მუჭუ̂ა̈რხა̈ნქა ქარხსა̈ლს ასყე̄ნეხ.

კუმა̈შ ლუფხუნღო მუჟღორ ლახუ̂ს ხორიხ, ლინთუ̂ისგა – ფერმას ი ა̈

გის. ლახუ̂ს ეზერ ლაჩა̈ხუ̂ ა̈რი. მეჩხფე კუმა̈შ ეჩე ჩუ ილგუ̂ა̈რიხ. ლახუ̂ს ა̈ჭმეხ ი ჭემ ახღუ̂ახ სა̈უ̂შუ̂ მა̄დეჲ მანქანოშ ფერმათე ი ა̈გითე ლინთუ̂ისგა კუმში ლე̄მნად.

აშხუ̂ინ ნიშგუ̂ეჲთე (შუ̂ა̈ნთე) ანჴა̈დხ მიშგუ აფხნეგა̈რ ქა̈რთხა̈ნ, ქუთა̄̈შხა̈ნ ი ნა̈ჲ ოჩა̈დდ ცხეკთე. ეჩე მუშუ̂ა̈ნ მეთხუ̂ჲა̈რდ მიშგუ̂ა აფხნეგა̈რს ამჟი̄ნ ოხო̄მბუ̂ე:

შუ̂ა̈ნОა̈ Кოгა̈რისგა ა̈რიხ: ღუ̂აშა̈რ, Кუ̂იცრა̄̈ლ ი ОერსКნა̈ლ. Чтრ ღუ̂აშ კუ̂იცრა ლი. კუ̂იცრა (= დაჴჷლ) ი ზურა̈ჲ ჲერსკნ იზა̄̈ლხ. კუ̂იცრა̄̈ გეზალს ფოთრ ხაჟხა, ჲერსკნიშს – ნეღა̈შტ. ალჲა̈რს ჩი̄ ნა̈თხუ̂ჲარა̈ლს ხუ̂ატუ̄ლიდ.

ცხეკს ა̈რიხ: თხე̄რა̄̈ლ, და̈შდუ̂ა̈რ, მა̄ლა̈რ, კონა̈რ ი რა̈ჭუ̂ა̈ლ. შუ̂ანა̈რ ხოჩა მეთხუ̂ჲარა ლიხ. კოჯა̈რისგა ეჯჟი იზელა̄̈ლხ, იმუ̂ა̄̈ჲჟი სგა̈ჲ ნაკისგა. მეთხუ̂ჲარა ადგა̈რიხ ლა̈თხუ̂ჲარს: და̈შდუ̂ა̈რს, თხე̄რა̄̈ლს, მა̄ლა̈რს, კონა̈რს, რა̈ჭუ̂ა̈ლს ი იშგან. ათხე ღუ̂აშა̈შ, კუ̂იცრა̄̈შ ი ჲერსკნი ლიდგა̈რი̄ ნა̈ბ მა̄მა ლი. შუ̂ანა̈რს ხუ̂ა̈ჲნუკუ̂ი ლი̄მბუ̂ა̄̈ლ ხალა̈ტხ მეთხუ̂ჲარა̄̈ ბედჟი. ლითხუ̂ჲარა̈ ბედჟი̄ნი ა̈რიხ ლიღრალა̈რ: "ბეთქილ", "მეთხუ̂ჲა̈რ ჩორლა̈ჲ", "და̈ლილდ", "თუ̂ეთნე მანგურ", "გიუ̂ერგილა" ი მე̄რმა̄̈ლ.

ღუ̂აშა̈შ ი ჲერსკნი მუჭუ̂ა̈რ ხუ̂ა̈ჲ ა̈რიხ ლაჴუ̂მია̈რისგა. მეთხუ̂ჲარა მინე ნადგარუ̂ ნა̈თხუ̂ჲარა̄ლე მუჭუ̂ა̈რს ქორა̈ ქა̄მე ჭუ̂ა̈დუ̂ა̈რს ხონხენიხ.

თხე̄რე̄მიშ, და̈შდუ̂ა̈შ, კუ̂ენიშ ი მა̄ლა̈ ტუფუ̂ა̈რს ჰო̈დიხ, ჲედ და̈შდუ̂ა̈შ ი

თხე̄რე̄მი ტუფუ̂ა̈რს ჩუ̂არშიხ, მო̄დეჲ ჭუ̂ა̈დთე ხორკი̄ნეხ".

მანგა̈რს ი მა̈ნცინს, კოჯრეშ ი ცხეკი ნა̈თხუ̂ჲარა̄̈ლს ი ნა̈დირს (ჴეცა̈რს) ხა̄რხ: თხუ̂იმ, ტა̈ნ, ჭჷშხა̈რ, თე̄რა̈ლ, შდჷმრა̈ლ ი იშგენ, მარე ჭჷშხა̈რ ხა̄რხ სგუ̂ებნე ი უ̂ეშგმეშ. ამჷნქა, ხა̄რხ ჩი̄ ჯო̄დი მა̄დეჲ მეკუ̂შდე ჰაკუ̂ა̈დ, ჲერხის (კუმა̈შს, დაჴლა̈რს, ღოლჲა̄ქა̈რს ი ნა̈თხუ̂ჲარა̄̈ლს) – მუჭუ̂ა̈რ. ხა̈მი ნიჩუ̂ა̈რს ჩუ̂ენჩხ ხაჟხა.

სვანეთში ჰყავთ ეს საქონელი: ხარები, ძროხები, მოზვრები, დეკეულები, ხბორები. ამათ ყველას მსხვილფეხას ("მსხვილებს") ეძახიან. ჰყავთ კიდევ ცხენები, კვიცები, ჯორები და ვირები. ამას გარდა, ჰყავთ: თხა, ცხვარი და ღორი. ამათ წვრილფეხა ჰქვიათ. მსხვილფეხა და წვრილფეხა ყველა შინაური საქონელია ("სულდგმულია").

ძროხა იგებს და მის შვილს ხბო ჰქვია. ერთი-ორი წლის ხბო ან მოზვე-რია, ან – დეკეული. მოზვერი სახარეა, დეკეული – საძროხე.

ცხენიც იგებს და იმის შვილს კვიცს ეძახიან, ვირიც იგებს ჩოჩორს (ვირის "ხბოს"). ჯორი არ იგებს.

თხა, ცხვარი და ღორი იგებენ, მაგრამ ამათ შვილებს სხვადასხვა სახელე-ბი ჰქვიათ: თხისას თიკანი ჰქვია, ცხვრისას – ბატკანი და ღორისას – გოჭი. ძაღლს ლეკვი უჩნდება, კატას – კნუტი.

ჩვენს ფერმას ჰყავს სამასი ძროხა ("ფურ-ი"), ორას ორმოცდათხუთმეტი ხა-რი, ას ოთხმოცდათვრამეტი ხბო, ოცი ცხენი და იმათი ათი კვიცი, ბევრი თხები, ცხვრები და ღორები, ჰყავთ კიდევ რამდენიმე ჯორი და ვირი. ფერმის მო-წილეებსაც (წევრებსაც) ჰყავთ სახლში: ძროხები, თხები, ცხვრები და ღორები.

ცხენი და ღორი საჯდომად ჰყავთ, ძროხა და თხა – საწველად და საკლა-ვადაც, ცხვრები და ღორებიც – საკლავად. ცხენს{ა} და ჯორს უნაგირს ად-

გამენ, {მო}ასხდებიან და მიდიან ("მიჰყავთ"), საითაც უნდათ. ესენიც და ვი-

რიც სასაპალნედ ჰყავთ. ძველად ცხენით

ზუგდიდში და ყველგან, ახლა თვითმფრინავით(ა) და მანქანით დადიან და

ბარგიც მიაქვთ და მოაქვთ; ამიტომაა ("არის ის, ე,"), რომ ახლა უკვე ბევრს არ ჰყავს ცხენი.

ცხვარს კრეჭენ და იმის მატყლისგან აკეთებენ სვანურ ქუდებს, ქსოვენ შალს, ფეხის(ა) და ხელის წინდებს. შალისგან კერავდნენ და კერავენ: ჩო-ხებს, შარვალს, პაიჭებს(ა) და სხვას. ახლა ხამი შალის ნაცვლად ფართალს ყიდულობენ და ამიტომ შალს ნაკლებად ქსოვენ.

მსხვილფეხას(ა) და წვრილფეხას (ხარს, ძროხას, ხბოს, დეკეულს, ღორს,

ცხვარს{ა} და სხვას) – ყველას კლავენ. ამათი ხორცი გემრიელია ("კარგი გე-

მოსია"). ხორცს ჰქვია: ხარის ხორცი, ხბოს ხორცი, თხის ხორცი, ღორის ხორცი და სხვა. ხორცს ხარშავენ ან წვავენ და ჭამენ. ხორცისგან აკეთებენ საჭმელებს. ღორის(ა) და ხარის ხორცს ლორად აკეთებენ და ხმარობენ გა-ზაფხულზე და ზაფხულში ("გაზაფხულს და ზაფხულს"). ღორის თმას ჯაგარი ჰქვია. იმას ძველად ყიდდნენ. ხარის(ა) და ძროხის ტყავისაგან ფეხსაცმელს აკეთებდნენ, ცხვრის ტყავისაგან – ტყაპუჭს, თხის ტყავისაგან – ქურქს, ხალთას, გუდას (ტიკს) და სხვას. ხარის რქებისაგან ყანწებს აკეთებენ.

საქონელი გაზაფხულიდან შემოდგომამდე ("შემოდგომას") მთაში ჰყავთ, ზამთარში – ფერმაში და შინ. მთაში ("მთას") კარგი საძოვარია. გამხდარი საქონელი აქ სუქდება. მთაში თიბავენ და თივა მოაქვთ მარხილით ან მანქანით ფერმაში და სახლში ზამთარში – საქონლის საჭმელად.

ერთხელ ჩვენთან (სვანეთში) მოვიდნენ ჩემი ამხანაგები თბილისიდან, ქუთაისიდან და ჩვენ წავედით ტყეში. იქ სვანმა მონადირემ ჩემს ამხანაგს ასე უამბო:

"სვანეთის კლდეებში არიან: ჯიხვები, შუნები და არჩვები. ფური ჯიხვი შუნია. შუნი და დედალი არჩვი იგებენ. შუნის შვილს ფოთრი ჰქვია, არჩვისას – თიკანი. ამათ ყველას ნანადირევს ვეძახით.

ტყეში არიან: მგლები, დათვები, მელიები, კვერნები და კურდღლები. სვანები კარგი მონადირეები არიან. კლდეებში ისე დადიან, როგორც თქვენ – ვაკეში. მონადირეები კლავენ ნადირობისას ("სანადიროს"): დათვებს, მგლებს, მელიებს, კვერნებს, კურდღლებს და სხვას. ახლა ჯიხვის, შუნის(ა) და არჩვის მოკვლის ნება არ არის. სვანებს მრავალნაირი(ს) თხრობა ("მბ-ობ-ა") უყვართ მონადირეები{ს} შესახებ ("ბედ-ზე"). ნადირობი{ს} შესახებაც ("ბედ-ზე-ც") არის სიმღერები: "ბეთქილი", "მონადირე ჩორლა", "დალი", "თეთრი მანგური", "გივერგილა" და სხვები.

ჯიხვის(ა) და არჩვის რქები ბევრია ეკლესიებში. მონადირეები თავისი ("მონაკლავი") ნანადირევ(ებ)ის რქებს სახლის გარეთა კედლებს უტნევენ. მგლის, დათვის, კვერნის(ა) და მელიის ტყავებს ყიდიან ან დათვის(ა) და მგლის ტყავებს ძირს {და}აგებენ, ან კედელზე (კედლისკენ) კიდებენ".

მსხვილფეხას{ა} და წვრილფეხას, კლდის{ა} და ტყის ნანადირევ(ებ)ს{ა} და ნადირს ("მ-ხეც-ებ-ს") აქვთ: თავი, ტანი, ფეხები, თვალები, ყურები და სხვა, მაგრამ ფეხები აქვთ წინა და უკანა. ამას გარდა, ყველას აქვთ გრძელი ან მოკლე კუდი, ზოგს (საქონელს, თხებს, ცხვრებს{ა} და ნანადირევ(ებ)ს) – რქები. ღორის დინგებს (ძვ. ქ. "ნიჩ-ურ-ს") ჩონჩხი ჰქვია.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა : შეადგინეთ მოკლე მოთხრობა ტექსტში მოცემული ლექსიკის გამოყენებით.

§ 19. ს ა ს ა უ ბ რ ო მ ა ს ა ლ ა

("მე-ორ-ე-მე-ორ-ე")

ნ ა მ ყ ო წ ყ ვ ე ტ ი ლ ი

ლ ი გ ჷ რ გ ა̈ ლ ი ლაპარაკი

I პ. მ რო̄̈Ч ‖რო̄̈Ч რ (ლო̄̈Ч ) ვთქვი

II პ. სი რე̄ქა‖რე̄ქარ (ლე̄ქა)

III პ. ეჯნე̄მ რა̄̈ქუ̂{ინ} (ლა̄̈ქუ̂{ინ})

I-II პ. ნა̈ჲ ლჷრა̄̈ქუ̂დ (ლჷლა̄̈ქუ̂დ)

I-III პ. ნა̈ჲ რუ̂ა̄̈ქუ̂დ (ლუ̂ა̄̈ქუ̂დ‖ლა̄̈ქუ̂დ)

• II პ. სგა̈ჲ რა̄̈ქუ̂დ (ლა̄̈ქუ̂დ)
• III პ. ეჯჲა̈რდ რა̄̈ქუ̂ხ (ლა̄̈ქუ̂ხ)
  ხუ̂ე̄ქარ‖ხუ̂ე̄ქა ვუთხარი ხე̄ქარ‖ხე̄ქა ხა̄̈ქუ̂, ხა̄̈ქუ̂ე (ხა̄̈ქუ̂ინ) ლა̄̈ქუ̂დ ხუ̂ა̄̈ქუ̂დ ხა̄̈ქუ̂დ ხა̄̈ქუ̂ხ
  
  

XVIII

ათხე ა̈ჯი̄მბუ̂ი ნა̈პრალე ბედჟი.

კუმა̈შჷნქა, შუ̂ა̈ნს ხორიხ შინა̈უ̂ირ ნაპრა̈ლ: ქათლა̈რ, ბატა̈რ ი მილცა̈რ. ინდოუ̂ირს მა̄მა ირდუ̂ნეხ. ქათალ, ბა̈ტ ი მილც და̈დუ̂ ი ყუ̂იჩ ლიხ. და̈დუ̂ ქათალ ანგრე ი წინწლა̈რს იკუ̂შე, და̈დუ̂ ბა̈ტ ი მილცი ანგრეხ, მარე ეჯჲა̈რ ბჟიტა̈რს იკუ̂შეხ.

ა̈გი̄ (შინაუ̂ირ) ნაპრა̈ლს ირდუ̂ნეხ ლეძჰენიდ ი მჷნგრად. ქათლა̈შ ი მილცი ლეღუ̂ გა̈მდ ეზერ ლი. ალჲა̈რს ა̈ძჰენიხ ი ლეღუ̂ს აჯა̈ბხ მო̄დეჲ ატყბეხ, ლეღუ̂ი ნაჯაბხა̈ნქა ხარშუ̂ს ასყე̄ნეხ. ლჷგრა იზბიხ მჷჯა̈ბს მო̄დეჲ მჷტყა̈ბს. ბინტყილხა̈ნქა ბალშა̈რს ი ბუმბლა̈რს ასყე̄ნეხ. ამი̄ ბა̈დშუ̂ ჩი̄ მეზგა ხორი უ̂ოშუ̂ა̄ლე ქათლა̈რ ი ბატა̈რ, ჲერხი მეზგა̄̈ლს მილცა̈რი ხორიხ.

გარეუ̂ილ ნა̈პრ ხუ̂ა̈ჲ ნუკუ̂იშ ა̈რი შუ̂ა̈ნს: ქათალ, მილც, მჷყე̄ლ, შყა̈ჟუ̂, მუგუ̂, მიმილ, უ̂ერბ, წა̄̈უ̂რ, ცხა̈კუ̂, ღუ̂ამალ, ჭუ̂ე̄რ, კუ̂ინჩ, ჴაუ̂იჩ, გა̈გო, მაღლაუ̂, შდაუ̂ალ ი იშგენ. ალჲა̈რი ანგრეხ ი წინწლა̈რს იკუ̂შეხ. შუ̂ანა̈რ ითხუ̂ჲა̈რხ დაბა̈რისგა, ცხეკა̈რისგა, ლახუ̂ა̈რისგა ი კოჯა̈რისგა. დაბა̈რისგა, ლახუ̂ა̈რისგა ი კოჯა̈რისგა ადგა̈რიხ: შყა̈ჟუ̂ა̈რს, მუგუ̂ა̈რს, მილცა̈რს, მჷყე̄ლა̈რს ი იშგან ნაპრა̈ლს.

შინაუ̂ირ ნაპრა̈ლს ა̈ძჰენიხ, გარეუ̂ილ ნაპრა̈ლს ადგა̈რიხ თოფშუ̂ მო̄დეჲ ცჴემა̈დშუ̂, არმიხ ნეჯიდშუ̂. ნეჯიდშუ̂ ნარმა̈უ̂ ნაპრა̈ლს ეჩჷნღო ჩუ̂ა̈ძჰენიხ. ქ

ათლა̈შ, მილციშ, მჷყე̄ლა̈შ, შყა̈ჟუ̂ა̈შ ი მუგუ̂ი ლეღუ̂ ხოჩა გა̈მა̈შ ლი ი იზბიხ მჷტყა̈ბს მო̄დეჲ მჷჯა̈ბს.

ცჷგნა̈რისგა ხუ̂ა̈ჲნ ლი გა̈რგლა ღუ̂ამალჟი, ჭუ̂ე̄რჟი ი მუგუ̂ჟი. მუგუ̂ ჩიდ მაჩე̄ნე ხაბჟახ ლესგდიდ ი ლუნყუ̄რად ი ტკიცდ. მუგუ̂ ამჟი ხაბჟახ ჩჲა̄̈გ. ათხე̄ დრო̈უ̂ჟი მუგუ̂ მე̄რმა-მე̄რმა ხალხრე შუ̂იდბა̄რობა̈ ლა̈ნშა̈ნ ხაბჟახ.

ნა̈პრს კუმა̈შშა̄ლ ხა̄რ: თხუ̂იმ, ტა̈ნ, ჭჷშხა̈რ, თე̄რა̈ლ ი იშგენ, მარე მა̄რე̄მი ში̄მიშ ი კუმში სგუ̂ებნე ჭჷშხრე მჷქაფდ ხა̄რ ღალა̈რ, ფხულრე მჷქაფდ – ცხა̄რა̈ლ, ნიჩუ̂არე – მჷქაფდ ნიკრა̈ტ ი ტუფიშ ი ფა̈თუ̂რე

მჷქაფდ კა̈ნ ი ბინტყილ. ნაპრა̈ლ ნიკრა̈ტშუ̂ ლეზუ̂ებს ინკუ̂ლიხ ი ლიცს ითრეხ. ნაპრა̈ლს სგუ̂ებინ ხა̄რხ ჴუ̂ინჩა̈ბ. ჴუ̂ინჩა̈ბისგა ხო̄ზხ ლეზუ̂ებ.

ამ ზაუ̂ მესტიას გარუ̂გა̈ლდა̈ს ნაპრალე ბედჟი ი ეჩქას მჷლჷნჯე̄რ

თეუ̂დორე შუკუ̂ა̄ნდ ა̈მი̄მბუ̂ე ამბა̈უ̂ შდაუ̂ლა̈ ბედჟი:

შდაუ̂ლა̈ მჷრმი მა̄რე

ეშხუ̂ი მა̄რე̄მ ადჷრმე შდაუ̂ალ. ეზა̈რ ხა̈ნს შუნ ხეყა̄̈დ. ეჩქა ხეწა̈დ ეშხუ̂ი ზურა̄ლ ი ხა̄̈ქუ̂ე: "ჩაფუ ალ შდაუ̂ალ, მა̈ჲა̄ქ ჯა̄რ, ცოდ ლი"!

ალ მა̄რე̄მ პინტ ლახბე ჭჷშხქა ი ჩ'აფუ̂იშდ. ალას ქახიხა̈ნქა ხეწა̈დ ეშხუ̂ი მა̄რე, ქ'ა̄ნჴა̈დ ი ხა̄̈ქუ̂ე:

– ოჰ, სი მა̄რე, მა̈ჲ ხოლა̄მდ ჩუ̂ემნ ამი̄ ლიფშუ̂დე? ალას ჴუ̂ინჩა̈ბისგა ბა̈ტა̈ ლჷგრაზუმ უ̂ოქუ̂რ ხოსდა̄̈ნ.

– ჰო̄, – ა̈დბინე ხოლა მიჰმა̈ნ ალ მა̄რე̄მ, – ამჴაცე ალ ზურა̄ლდ, ამფიშდუ̂ნე ჩუ!

ა̈თღუ̂ა̈ჭ ქა შდაუ̂ალს, ჩია̄̈გ ალა იჭმურიე̄ლ, უ̂ეფს ეშ აჰრე, მარე იმე ა̈ჰუ̂ე̄ლ ‖ა̈ჰჰო̄ლ შდაუ̂ალს?! ესუ̂ა̄̈ჲს სგა ხეხო̄ლი, ხეჭუ̂დიე̄ლ: – მიშგუ̂ი შდ

აუ̂ალ ჯიწუ̂ ე̄სა?

ეშხუ̂

ი მა̄რე ლა̈ხჭუ̂ედდა: – მა̈ჲ ჯა̄რ ამგუ̂ა̈ჲ შდაუ̂ალ, იმ ხეღუ̂ჭინა̄̈ლ ჲედ იმე ა̈ჰო̄ლი შდაუ̂ალს სი?

– მა̈ჲ მო̄დ ი̄რუ̂ე̄ლ, სი მა̄რე! შდაუ̂ალ ოთჷრმ, ეჯას ბა̈ტა̈ ლჷგრაზუმ უ̂ოქუ̂რ ხადე̄ნა ჴუ̂ინჩა̈ბისგა ი ჩამფიშუ̂დნეხ.

– ო̄, სი მა̄რე, ბა̈ტა̈ ლჷგრაზუმ შდაუ̂ალ დეშ ლი ი ჴუ̂ინჩა̈ბისგა ხემა ხედუ̂ე̄ლ ‖ხედო̄ლ ეჩზუმ უ̂ოქუ̂რ?!

ლენჯერი

ახლა გიამბობ ფრინველების შესახებ.

საქონლის გარდა, სვანეთში ჰყავთ შინაური ფრინველები: ქათმები, ბატე-ბი, იხვები. ინდაურს არ აშენებენ ("იშენებენ, იყენებენ"). ქათამი, ბატი და იხვი დედალი და მამალი არიან. დედალი ქათამი კვერცხს დებს და წიწილებს ჩეკს, დედალი ბატი და იხვიც კვერცხს დებენ, მაგრამ ისინი ბჟიტებს ჩეკენ.

სახლი{ს} (შინაურ) ფრინველებს აშენებენ ("იშენებენ") {და}საკლავად და კვერცხის მდებად. ქათმის(ა) და იხვის ხორცი გემრიელია ("გემოდ კარგია"). ამათ კლავენ და ხორცს ხარშავენ ან წვავენ, ხორცის ნახარშისაგან ხარშოს აკე-თებენ. კვერცხს ჭამენ მოხარშულს ან შემწვარს. ბურტყლისაგან ბალიშებს(ა) და ბუმბულებს აკეთებენ. ამის გამო, ყველა ოჯახს ჰყავს რამდენიმე ქათამი და ბატი (ბატები და ქათმები), ზოგ ოჯახს ("მოსახლეებს") იხვებიც ჰყავთ.

გარეული ფრინველი ბევრნაირია სვანეთში: ქათამი, იხვი, (გარეული) ინდაური, მწყერი, მტრედი, მიმინო, ორბი, წერო, ქორი, ყორანი, ყვავი, სკვინჩა, ჩხიკვი, გუგული, შოშია, მერცხალი და სხვა. ესენიც დებენ კვერცხს და წიწილებს ჩეკენ. სვანები ნადირობენ: ყანებში, ტყეებში, მთებში და კლდეებში. ყანებში, მთებში და კლდეებში კლავენ: მწყრებს, მტრედებს, იხვებს, გარეულ ინდაურებს და სხვა ფრინველებს.

შინაურ ფრინველებს (და)კლავენ, გარეულ ფრინველებს ხოცავენ თო-ფით ან მშვილდით, იჭერენ მახით. მახით დაჭერილ ფრინველებს მერე (და)კლავენ. ქათმის, იხვის, გარეული ინდაურის, მწყრის(ა) და მტრედის ხორცი გემრიელია ("კარგი გემოსია") და ჭამენ შემწვარს ან მოხარშულს.

ზღაპრებში ხშირად არის საუბარი ყორანზე, ყვავზე და მტრედზე. მტრე-დი ყველაზე ლამაზ, მშვიდ და მართალ ფრინველად მიაჩნიათ. მტრედი ასე მიაჩნიათ ყველგან. ახლანდელ დროში ("დროზე") მტრედი სხვადასხვა ხალ-ხების მშვიდობიანობის ნიშანი ჰგონიათ.

ფრინველს საქონელივით აქვს: თავი, ტანი, ფეხები, თვალები და სხვა, მაგ-რამ ადამიანის ("კაცის") ხელების(ა) და საქონლის წინა ფეხების ნაცვლად აქვს ფრთები, თითების ნაცვლად – ბრჭყალები, პირის ნაცვლად – ნისკარტი და ტყავის(ა) და თმების ნაცვლად – კანი და ბურტყლი. ფრინველები ნისკარ-ტით საჭმელს კენკავენ და წყალს სვამენ. ფრინველებს წინ აქვთ ჩიჩახვი. ჩი-ჩახვში უდევთ საჭმელი.

ამ წელს მესტიაში ვლაპარაკობდი ფრინველებზე და მაშინ ლენჯერელმა თევდორე შუკვანმა მიამბო ამბავი მერცხალზე:

მ ე რ ც ხ ლ ი ს დ ა მ ჭ ე რ ი კ ა ც ი

ერთმა კაცმა დაიჭირა მერცხალი. კარგა ხანს (ხელთ) ჰყავდა. (მაშინ) დაინახა ერთმა ქალმა და უთხრა: "გაუშვი ეს მერცხალი, რად ("რისთვის") გინდა, ცოდვაა!"

ამ კაცმა ჩვარი შეაბა ფეხზე და გაუშვა. ეს შორიდან დაინახა ერთმა კაცმა, მოვიდა და უთხრა:

– ოჰ, შე კაცო, რა ცუდად მოიქეცი ("ქენი ამის გაშვება")? ამას ჩიჩახვში ბატის კვერცხისოდენა ოქრო ედო.

– ოო, – დაიწყო ვაი-ვიში ("წყრომა") ამ კაცმა, – დამღუპა ("დამაქ-ცია") ამ ქალმა, გამაშვებინა!

გაედევნა მერცხალს; ყველგან (ეს) დარბის, ოფლად იღვრება, მაგრამ რას დაეწევა მერცხალს?! ვისაც შეხვდება, ეკითხება:

– ჩემი მერცხალი (არ) გინახავს?

ერთმა კაცმა ჰკითხა:

– რად გინდა მთლად ასე ("ამისთანა") მერცხალი, რას დასდევ ან სად დაეწევი შენ მერცხალს?

– რა არ მინდა ("იქნებოდა"), შე კაცო! მერცხალი დავიჭირე, იმას ბატის კვერცხისხელა ოქრო სდებია ჩიჩახვში და გამაშვებინეს.

– ოო, შე კაცო, ბატის კვერცხისხელა მერცხალი ვერაა და ჩიჩახვში რო-გორ ედებოდა იმხელა ოქრო?!

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: აღწერეთ, რა აქვთ ცხოველებსა და ფრინველებს საერ-თო და განსხვავებული.

§ 20. ს ა ს ა უ ბ რ ო მ ა ს ა ლ ა

ლიბრა̈უ̂ი ბარვა

ლიმგუუ̂ე მოსწორება

ლიბჷრჯე თხრა

ლიბე̄რგე თოხნა

ბერგ თოხი

ლჷშდიქ ფოცხი

ესერ სხვათა სიტყვის -ო ნაწილაკი

ლამე̄ლ (ლამო̈ლ) საბალახე ხეფსი გამოვა

ლიყუ̂ლე გაყოფა

ლიყუ̂ლუ̄რე დაყოფა ბევრ ნაწილად (ხლმ.)

ლიგეჭ გაძლება

ლილჯენი რგვა

ლი̄ზნა̈ნი მოვლა

ლილცუნე მორწყვა (ყანისა)

ლილცე̄რე მორწყვა (სათიბისა)

ლიჟგჷნე გამარგვლა, გამოხშირვა, გაწმენდა

ლიცხემ ზრდა, მატება

ნაცხა̈მ ნაზარდი, ნამატი

ფე̄დიას ახლოს

ლითუ̂ეფ დაკარგვა, გაქრობა; სროლა

მასა̈რდ ბლომად

ლინჷრგა̈უ̂ი დარგვა

ლიწუ̂რემი განიავება (მარცვლეულისა) ლიბა̄ბე განიავება (ქონებისა, მარცვლეულისა) ლითში არჩევა

ლიშყუ̂დი რეცხვა

ლიფრე ხმობა, შრობა

ლიგუ̂ეჰ ფქვა

ლექუ̂ე̄რ წისქვილი

მაჴა̈დ მოსავალი

მეწრან‖ მჷწრან მოწითალო ხაყა ჰყავს; ვარგა

მა̈ღდენა გორველა (სარეველა ბალახი) ლილყინე მყნობა

ლალა̄შ სათესი (თესლისთვის

მოწნული ჭურჭელი)

ღა̈ნწუ̂იშ სახვნელი, კავი

გუთა̈ნ გუთანი

ლიშდრა̄̈ლ თამაში

ლ შდრა̄ლ სათამაშო

ლეჰუ̂დი მისაცემი, გასაყიდი

ხილმა̈ხილ ხილი

ხაჯეშ (უწყვ. ხაჯო̄ნდა) ჰგავს

ნა̈ხუმსა̈რ, ნა̈ხუმსერ განსაკუთრებით

ა̈ნთროლ ვაშლი (საუკეთესო ჯიშისა)

ბა̄̈ლჷნჟი ბალსზემო

ლითერ ცნობა

ქილუ̂ა̈რდ ქლიავი

ლისგუ̂ე /ლისგუ̂ი̄ნე მშვენება

ლიშხუ̂ნი შენახვა

უჰა უმწიფარი

მჷჰი მწიფე

გაკ კაკალი, ნიგოზი

მჷრგუ̂ა̈ლ (ხომჷრგუ̂ალა უფრო მრგვალი, მამჷრგუ̂ალე ყველაზე უფრო მრგვალი) ღედერ მინდვრის ბარდა

როგუ̂ ცერცვი

მა̈ნცხჷლდ მოცხარი

უ̂ოფლა̈ნდ ხურტკმელი (დაბალი ბალახი)

მუ̄რგუ̂ი თამელი

მუჴუ̂ა̄̈რი ასკილი

გოწხირ კოწახური

გოლა̈ჲ მთიანი; ციცაბო ადგილი; ჯაგნარი ტყე

ფუძედრეკადი ზმნა ნ ა მ ყ ო წ ყ ვ ე ტ ი ლ შ ი

ლიდგე გაქრობა    ლიკუ̂შე ტეხა ლიდეგ ქრობა

(დიგე აქრობს)       (კვიშე ტეხს)    (დეგნი ქრება)

ს ა უ ბ ა რ ი XIX

• 1. ლ ა რ ტ ა მ

ჩიქე ა̈ჯი̄მბუ̂ი ლარტმა̈ ბედჟი.

ჯუ̂ინალდ შუ̂ა̈ნს ლარტამ დე̄სა ხა̄დხ. ნიუ̂რა̄ნქა, ლერტა̈მ ხოხალდახ. ათხე ა̈ნბინეხ ლარტმა̈ ლისყე̄ნე ი ჲერხის ეჯკა̈ლი ლარტმა̈ლ ხა̄რხ მჷსყე, ერე ხოჩა მა̄მა ხაკუ. ჴედნი მა̈გ: ლახანა, ქართ, ჭარხალ, სტა̈მფილო, ნიუ̂რა, ხა̈ხუ̂, ქინზ, წიწმა̈რტ, მა̈კიდო, ბოლეკ, კინტრ, კუ̂ახნესგ ი იშგენ. ჲერხი ა̈გის ნესუ̂ ი ხარბუზ მა̄მა ჴედნი. კუმში ჭარხალ ეზერ ხოხალ.

ხოხუ̂რა ლარტამ ლახ ლი, გიმს აბრა̈უ̂იხ ი ლჷშდიქშუ̂ ამგუუ̂ეხ, ეჩქანღო კუ̂ალა̈რდ აყლუ̄რეხ ი ალა̄̈შიხ ლერტა̈მს: ქართს, ლახანას, ხა̈ხუ̂ს, ქინზს, სტა̈მფილოს ი იშგან, ჲერხის არჷნგა̈უ̂იხ: ლახანას, ხა̈ხუ̂ს, ნიუ̂რას.

ხოჩა ლუფხუ̂ ლახ ლი, მა̈რტისგა მა̄დეჲ აპრილისგა ალა̄̈შიხ. ლარტამს ხო̄ზნა̈ნიხ: აჟგჷნეხ, ლებე̄რგა აბე̄რგეხ, ჲერხი ა̈გის ალცუნეხ. ჲერხი ლერტა̈მ თხუ̂იმს იდე̄სგი. ლერტა̈მს ეჯჟი იჴმა̈რიხ, ე, იმუ̂ა̄̈ჲჟი ჩია̄̈გ.

თუთინ ლერტა̈მ მა̄მა ლი, მარე ლარტმა̈ ფე̄დჲას ალა̄̈შიხ ი ლერტა̈მშა̄ლ ხო̄ზნა̈ნიხ. ლუშნუ თუთინ ეზა̈რ ჴედნი. ეჩას ჲერხი ალა̄̈შიხ მუჟღუ̂ერ, ხოლჴამშა ესერ ხეფსი. თუთინს ითრეხ.

ქართობილ შუ̂ა̈ნს ხუ̂ა̈ჲ ჴედნი. ეჩას ძღჷდ მნიშუ̂ნელობ ხუღუ̂ა ი ხუ̂ა̈ჲს ალა̄̈შიხ. ჯუ̂ინალდ შუ̂ა̈ნს ლუშნუ ქართო̈ბლი ლილა̄̈ში ხოხალდახ. ეჯა მჷწრანუ ფერიშ ლა̈სუ̂ ჲედ თუ̂ეთნე. ეჩუნღო ანჴა̈დ წჷრნი ქართობილ, ეჩას ლურუსუ ქართობილს ხუ̂ატუილდად, ი ლუშნუ ქართობილ ჩუ̂ათუ̂ა̈Ч. ათხე ალა̄̈შიხ თუ̂ეთნა ქართობილს. ალას მურგუ̂ა̈ლ თხუ̂იმ ხო̄ზ, მასა̈რდ ჴედნი ი გა̈მდ ეზერ ლი. შუ̂ა̈ნს ქართობილს ხუ̂ა̈ჲს ალა̄̈შიხ ი მაჴა̈დი ჩი ზაუ̂ ეზერ ჴედნი. ქართობილს ცა̄̈დიხ კუ̂ეცანღა ი მინი ხუ̂ა̈ჲს იჴმა̈რიხ. გუნ ხალა̈ტხ ი ეჯღა აშხუ̂ სოფელს ლაგა̈ცდ "ქართობლაუს" ხატუ̄ლიხ.

ბ ო ს ტ ა ნ ი

ჯერ მოგიყვები ბოსტნის შესახებ.

ძველად სვანეთში ბოსტანი არ ჰქონდათ. ნივრის გარდა, ბოსტნეული ("სა-ბოსტნე") არაფერი იცოდნენ. ახლა დაიწყეს ბოსტნის კეთება და ზოგს ისეთი ბოსტნები აქვთ გაკეთებული, რომ უკეთესი არ შეიძლება ("უნდა"). მოდის ("მოვა") ყველაფერი: კომბოსტო, თალგამი, ჭარხალი, სტაფილო, ნიორი, ხახვი, ქინძი, წიწმატი, ოხრახუში, ბოლოკი, კიტრი, გოგრა და სხვა. ზოგ ადგილას ნესვი და საზამთრო არ მოდის ("მოვა"). საქონლის ჭარხალი კარგი იცის.

პატარა ბოსტანი თუა, მიწას ბარავენ და ფოცხით ასწორებენ, მერე კვლებად ყოფენ და თესავენ ბოსტნეულს: თალგამს, კომბოსტოს, ქინძს, სტაფილოს და სხვას; ზოგს რგავენ: კომბოსტოს, ხახვს, ნიორს.

კარგი გაზაფხული თუა, მარტში ან აპრილში თესავენ. ბოსტანს უვლი-ან: მარგლავენ, სათოხნს თოხნიან, ზოგ ადგილას რწყავენ. ზოგი ბოსტნეული თავს იკეთებს ("ი-დ-ებ-ს"). ბოსტნეულს ისე ხმარობენ, ე, როგორც ყველგან.

თუთუნი ბოსტნეული არაა, მაგრამ ბოსტნის ახლოს თესავენ და ბოსტ-ნეულივით უვლიან. სვანური თუთუნი კარგი {გა}მოდის. იმას ზოგი თესავს შემოდგომაზე ("შემოდგომას"), უფრო მაგარი გამოდისო ("გამოვაო"). თუ-თუნს ეწევიან ("სვამენ").

კარტოფილი სვანეთში ბევრი მოდის ("მოვა"). მას დიდი მნიშვნელობა აქვს და ბევრს თესავენ. ძველად სვანეთში სვანური კარტოფილის დათესვა იცოდნენ. ის მოწითალო ფერის(ა) იყო ან თეთრი. მერე ("იმის მერე") შემო-ვიდა ("მოვიდა") წითელი კარტოფილი, იმას რუსულ კარტოფილს ვეძახდით, და სვანური კარტოფილი გაქრა ("დაიკარგა"). ახლა თესავენ თეთრ კარტო-ფილს. ამას მრგვალი თავი აქვს, ბევრი მოდის და გემრიელია ("გემოდ კარგი არის"). სვანეთში კარტოფილს ბევრს თესავენ და მოსავალიც ყოველ წელს კარგი მოდის ("მოვა"). კარტოფილს ცვლიან ხორბალზე და თვითონაც ბევრს ხმარობენ. ძალიან უყვართ და ამიტომ ერთ სოფელს ხუმრობით "კარტოფი-ლი(ჭამი)ებს" ეძახიან.

• 2. ბაღ

ხილმა̈ხილხა̈ნ შუ̂ა̈ნს ხოხალდახ:  ინღა, ცინყა, უ̂იღუ̂, მეგმჷლდ,

მა̈ნცხჷლდ, სანწუ̂ეЧ, გოგლა̈ნდ, უ̂ოЧლა̈ნდ, მუ̄რგუ̂ი, ღამე̄ლ (ღამტლ),

მუჴუ̂ა̄̈რი, გოწხირ, ბარყუ̂ენდ, მჷხიმ ჰებ, გაკ, ცხეკი შდიხ, იცხ ი უ̂ისგუ̂. ჲერხი კლასრე ჰა̈ზუ̂ა̈რისგა ლჷგა̈ნდახ ნა̈ლყინუ̂ იცხ ი უ̂ისგუ̂, მარე მა̄მა ხო̄ზნა̈ნდახ ი ეჯჲა̈რი ცხეკი იცხა̈რს ი უსგუ̂ა̈რს ხაჯო̄ნდახ. ცჷგნა̈რისგა ფიშრა̄მინ არშუ̂ენდახ სანეფს, მარე ამი̄ მუზუ̂ებ და̄̈რ ხოხალდახ. ამჟი̄ნ

ლა̈სუ̂ ბა̄̈ლჷნჟი, სემეშდ ზაუ̂ნ სგუ̂ებინ.

ათხე შუ̂ა̈ნს ჩუ უ̂ენდ თერ მა̄რე, ეჯჟ'ე̄რე ჩი̄ მეზგა ბაღა̈რ ხა̄რხ. ბაღისგა ხო̄გხ ნა̈ლყინუ̂ უსგუ̂ა̈რ, იცხა̈რ, ჰება̈რ ი ქილუ̂არდა̈რ/ლ. ჲერხი̄ ბაღ ეჯკა̈ლი ლი, ერე შუ̂ა̈ნჲა̈ პირობჟი ხოჩა მა̄მ ხაკუ. ხოჩა̄მდ ხო̄ზნა̈ნიხ ი ქაჲ ეზერდ იშნე. უჰა უ̂ისგუ̂, იცხ ი ქილუ̂ა̈რდ მჷხიმ ლიხ, მარე მჷჰიჟი გუნ მუჭხუ̂ი ლიხ. უ̂ისგუ̂ს ი იცხს ლინთუ̂ია̈შდ იშხუ̂ნიხ. ხუ̂ა̄̈ჲხა̈ნს გეჭნი ალ ხილმა̈ხილ.

ლარტამ ი ბაღ შუ̂ა̈ნჲა̈შდ ჰა̈დურდ მახე გუ̂ეშ ლი, მარე დაბრე ლი̄ზნა̈ნი შუ̂ანა̈რს ეზა̈რ ხოხახ ჯუ̂ინალჷნდი̄რან. მაჴა̈დსი̄ ლუშნუ ჟახა̄̈ლ ხაჟხა: ლუშნუ კუ̂ეცენ, ლუშნუ ჭჷმინ, ლუშნუ ქართობილ ი იშგენ.

ხილეულიდან სვანეთში იცოდნენ: ჟოლო, მოცვი, მაყვალი, მთის მოცვი, მოცხარი, ძახველი, ცირცელი, ხურტკმელი, თამელი, კუნელი, ასკილი, კოწა-ხური, ტყემალი, ველური ("მწარე") ბალი, კაკალი, ტყის თხილი, მსხალი და ვაშლი. ზოგი სკოლის ("კლას-ებ-ის") ეზოებში იდგა ("ი-დგ-ნენ") ნამყენი მსხალი და ვაშლი, მაგრამ არ უვლიდნენ და ისინიც ტყის მსხლებს(ა) და ვაშლებს ჰგავდნენ. ზღაპრებში ბევრჯერ ახსენებდნენ სამეფო ვაშლს ("სი-ნაფ-ს"), მაგრამ ამის მჭამელი არავინ იცოდნენ. ასე იყო ბალს ზემოთ, ოცდა-ათი წლის წინ.

ახლა სვანეთს ძლივს ცნობს კაცი, ("ისე, რომ") ყველა ოჯახს ბაღები აქვთ. ბაღში უდგათ: ნამყენი ვაშლები, მსხლები, ბლები და ქლიავები. ზოგის ბაღი იმისთანაა,რომ სვანეთის პირობაზე უკეთესი არ იქნება ("უნდა"). კარ-გად უვლიან და კარგადაც (გამო)ისხამს. უმწიფარი ვაშლი, მსხალი და ქლი-ავი მჟავეა, მაგრამ მწიფე ("მწიფეზე") ძალიან ტკბილია. ვაშლს(ა) და მსხალს ზამთრისათვის ("ზამთრისად") ინახავენ. დიდხანს ძლებს ეს ხილი.

ბოსტანი და ბაღი სვანეთისთვის ("სვანეთის{ა}დ") მთლად ახალი საქმეა, მაგრამ ყანების მოვლა სვანებმა კარგი იციან ძველთაგან. მოსავალსაც სვანუ-რი სახელები ჰქვია: სვანური ხორბალი, სვანური ქერი, სვანური კარტო-ფილი და სხვა.

• 3. დ ა̈ ბ

დაბა̈რ ჩი̄ს ხუღუ̂ა, ჲერ{ხი}ს – ხოშა, ჲერ{ხი}ს – ხოხუ̂რა. დაბა̈რ მა̈გ ნაკ მა̄მა ლიხ, ხოშა ლაღა̈ლდ გოლა̈ჲ ლიხ ი ეჯღა ტრაქტორშუ̂ ლეჴნიდ მა̄მა ხაყახ.

ჯუ̂ინალდ გიმს (დაბა̈რს) ღა̈ნწუ̂იშშუ̂ აჴა̈ნდახ, ათხე გუთნა̈რშუ̂ აჴნიხ. აჴნიხ მუჟღუ̂ერ ი ლუფხუ̂ს. თებჷრუ̂ა̈ლისგა ნაჴანუ̂ ეჯჟი ხოჩა ხაბჟახ, ერე

ათხეჲ ლაჰრა̈კდ ა̈რი ლაგა̈ცღა ი ბოფშა̈რ ხეჭუ̂დიე̄ლხ უშხუ̂არ: "უ̂ოშა

თებჷრუ̂ა̈ი კიჩხ?" ი ტოტისგა ხოყდა̄ნახ ღედრა̈შ ჲედ როგუ̂ა̈ კიჩხ. ლახ ჟი ლახთერნე უ̂ოშა კაკა̈ლ ხო̄ზ კიჩხს, ეჩქა ეჯა ქა ლეჰუ̂დი ხა̄რ.

ლაჴა̈ნჟი აბე̄რგეხ, ამგუუ̂ეხ, ღო ჟი ალა̄̈შიხ ი ნალა̄შუნღო ჟი იჭა̄̈დიხ. მა̈ნკუ̂ი ალა̄̈შიხ: კუ̂ეცენს, მანა̄̈შს, როგუ̂ს ი იშგან, ეჩუნღო – სიმინდს, ლობიოს, ჭჷმინს ი უ̂ეშგიმპილს – ფა̈ტუ̂ს.

კუ̂ეცნა̈შ, ჭჷმნა̈შ, ზჷნთხიშ, მანა̄̈შიშ, ფა̈ტუ̂ა̈შ, როგუ̂ა̈შ ი ღედრა̈ დაბა̈რს ლი̄ზნა̈ნი ხაკუხ: ჩიქე ჩუ̂აჟგჷნეხ დაბა̈რს – ცხამს, ნახრეკს, მა̈ღდენას ი

ჩინუკუ̂ი  მუშუ̂რია ჭყიუ̂ა̈რს ქა ხა̈ღრეხ,  მარე  სიმინდს,  ლობიოს  ი

ქართობილს ეშ აბე̄რგეხ ჲურინ ი მო̄დეჲ სუმინ.

ზაუ̂ლადეღ, ლიმჷრჲე̄ თუ̂ეჲსგა, მჷჰი დაბა̈რს ა̈თიხ (მო̄დეჲ ა̈ჭმეხ, ჲესიჲესინ იწა̄ნეხ), ახღუ̂ახ ა̈გითე ი კალუ̂ისგა ქა აკლა̈უ̂იხ ი ქა აბა̄ბეხ. ითქს იშყუ̂დიხ, იწუ̂რემიხ, ეჩქანღო აფრეხ ი იშხუ̂ნიხ. შომუ̂ა̄̈ჲ ხაკუხ, იგუ̂ეჰხ ი ფექხა̈ნქა დია̈რს ანყეხ. მანა̄̈შხა̈ნქა ი ჭჷმინხა̈ნქა ჰარა̈ყსი აჰრა̈ყიხ. ქირსს, ღედერს, ლობიოს, როგუ̂ს ნა̄̈ყუნდ ასყე̄ნეხ.

ლუშნუ დია̈რ გა̈მდ ეზერ ლი. დია̈რჷნქა, კუ̂ეცნა̈ ფექხა̈ნქა ანყეხ: ქუთს, კუბდა̄̈რს; სიმინდი ფექხა̈ნქა: კუ̂ა̄̈შის, ჭიშდუ̂ა̈რს. სიმინდი ლუნჩუდინს სიმჷნდა̄̈რს ხატუ̄ლიხ, ფეტუ̂რა̄̈ ლუნჩუდინს ფეტუ̂რა̄̈ლ ხაჟხა.

ყ ა ნ ა

ყანები ყველას აქვს, ზოგს – მეტი, ზოგს – ნაკლები. ყანები ყველა ვაკე არ არის ("არიან"), უფრო მეტად ციცაბოა (ჯაგნარია) და ამიტომ ტრაქტო-რით სახნავად არ ვარგა.

ძველად ყანებს კავით ხნავდნენ, ახლა გუთნებით ხნავენ. ხნავენ შემოდ-გომას(ა) და გაზაფხულზე ("გაზაფხულს"). თებერვალში ნახნავი ისე კარგად მიაჩნიათ, რომ ახლაც საარაკოდ არის ხუმრობისთვის და ბავშვები ეკითხები-ან ერთმანეთს: "რამდენი თებერვლის პარკი?" და ხელში უჭირავთ მინდვრის ბარდის ან ცერცვის პარკი. თუ გამოიცნობს, რამდენი მარცვალია პარკში ("უდევს პარკს"), მაშინ ის უნდა მისცეს.

ხვნისას თოხნიან, ასწორებენ, მერე თესავენ და (და)თესვის შემდეგ ფარ-ცხავენ ("აკაბდოებენ"). ჯერ თესავენ: ხორბალს, ჭვავს, ცერცვს და სხვას, მერე – სიმინდს, ლობიოს, ქერს და ბოლოს – ფეტვს.

ხორბლის, ქერის, შვრიის, ჭვავის, ფეტვის, ცერცვის(ა) და მინდვრის ბარდის ყანებს მოვლა უნდათ: ჯერ გამარგლავენ ყანებს – ღვარძლს, ნარჩენს, გორველას და ყოველგვარ მავნე ბალახს ("მაწყინარ ბალახებს") მოაცილებენ, მაგრამ სიმინდს, ლობიოს(ა) და კარტოფილს თოხნიან ორჯერ ან ("და") სამჯერ.

ზაფხულში ("წლი(ს) დღე(ს)"), მარიამობისთვეში, მწიფე ყანებს მკიან (ან თიბავენ, ხანდახან გლეჯენ), მოაქვთ სახლში და ეზოში ("კალო-ში") გა-ლეწავენ და გაანიავებენ. მარცვალს (ი)რეცხავენ, ანიავებენ ("(ი)ნიავებენ"), მერე ახმობენ და ინახავენ. როცა უნდათ, ფქვავენ და ფქვილისაგან პურს აცხობენ. ჭვავისა(გან) და ქერისაგან არაყსაც ხდიან. ოსპს, მინდვრის ბარდას, ლობიოს, ცერცვს შეჭამადად აკეთებენ.

სვანური პური გემრიელია ("გემოდ კარგია"). პურის გარდა, ფქვილისგან აცხობენ: ხაჭაპურს, კუბდარს, სიმინდის ფქვილისგან: მჭადს, ჭიშდვარს. სიმინდშერეულს "სიმინდიანს" ეძახიან, ფეტვშერეულს "ფეტვიანი" ჰქვია.

დ ა ვ ა ლ ე ბ ა: შეადგინეთ მოთხრობა სვანურად: "შემოდგომა სვანეთში".

§ 21. ს ა ს ა უ

ლიგუ̂ა̄ლა̄̈ლ გამოდარება ("გვალვ-ობ-ა") ლიმცხა̄ნე აცივება

ლიშდუე ჩ{უ̂}აქუ̂იც თოვა შეწყდა

ს ა უ ბ ა რ ი XX

შუ̂ა̈ნ ლახუ̂ ა̈დგილ ლი. მუჟღუ̂ერ, ლინთუ̂ ი ლუფხუ̂ და̈რ ი ჰა̄უ̂და̈რ ეშ იცა̄დუნა̄̈ლხ. მუჟღუ̂ერ ხოშა ლაღა̈ლდ გუ̂ა̄̈ლი ლი. ჰამს ი ნა̈ბოზს ქუ̂ეირ ხოხალ, ისგლა̈დღი უ̂ო̄ნაქა ა̈თუ მა̄დეჲ ტებდი ლი. დეც ეჯჟი მე̄ფხე ლი, იმუ̂ა̄̈ჲჟი ზაუ̂ლადეღ, მე̄რე დე̄მე თერა. ლადეღ იკუ̂დე, ლე̄თ იცხემ.

ლინთუ̂ია̈ პილთე იბნე ლისკჷრხა̄̈ლის, ღო ლიუ̂ჩხეს, ლიკუ̂რემის ი ლიშდუეს.

ჰა̄უ̂და̈რჟი დეც იმე̄რა̄̈ლ. ჲესიჲესინ ეჯჟი იმე̄რა̄̈ლ, ერე მა̈გ ჩუ იბუ̂რი. მე̄რა̄̈ლ ახღუ̂ა ჩუ̂ა̄ბრა ბიქუ̂ს. ჟა̄ბრა ბიქუ̂სი ახღუ̂ა, მარე ეჩას უჩხა ეში̄ეში̄ მა̄მა ხეჭმენი. უჩხე ნეწუ̂იდდ ი მეგრად. ხუ̂ა̈ინ უქუ̂ი̄ცად უჩხე. სკარხალ ძუ̂ირდ ხოხა. ლირხუნა̄̈ლიშ ი მეხი ლიკუ̂ა̄ნე̄მი ჰერ ჩუ̂აყა̄ლუ̂ე მა̄რა.

ლინთუ̂ისგა ხუ̂ა̈ჲ მუსს ხადი. შდუუ̂ე უქუ̂ი̄ცად მა̄დეჲ ჲესიჲესინ. მუს ხუ̂ა̄̈ხა̈ნს ხა̄̈ზ. კუ̂არმობ იბნი დო̄სგ, ოკტონბერისგა. გუ̂იანდ ირჰი ი დო̄სგ იბუ̂რი. ლადეღ მეკუ̂შდე ლი, ლე̄თ – ჯო̄დი. მუს ი კუ̂არემ ჩუ ხაზნა, მარე გუნ მჷცხი მა̄მა ლი.

სვანეთი მთა ადგილია. შემოდგომაზე ("შემოდგომა{ს}"), ზამთარ და ზაფხულ დარი და ავდარი ერთმანეთს ენაცვლება ("იცვლებიან"). შემოდგო-მით ("შემოდგომა{ს}") მეტწილად დარია ("გვალვ-აა"). დილას(ა) და საღამოს სიგრილე იცის, შუადღისას ცხელა ან თბილა ("სიცხე ან სითბოა"). ცა ისე გახსნილია, როგორც ზაფხულში, ღრუბელი არსად ჩანს. დღე იკლებს, ღამე იმატებს.

ზამთრის პირისკენ იწყებს სეტყვას, მერე – წვიმას, ყინვას(ა) და თოვას.

ავდრისას ცა იღრუბლება. ხანდახან ისე იღრუბლება, რომ ყველაფერი დაიბურება. ღრუბლები მოაქვს ქვენა ქარს. ზენა ქარსაც მოაქვს, მაგრამ იმას წვიმა მაინცდამაინც არ {მო}ჰყვება. წვიმს წვრილად და მსხვილად. ხშირად უწყვეტად წვიმს. სეტყვა იშვიათად იცის. ქუხილის(ა) და მეხის გავარდნის ხმა შეაშინებს კაცს.

ზამთარში ბევრ თოვლს დებს ("ა-დ-ებ-ს"). თოვს უწყვეტად ან ხანდახან. თოვლი დიდხანს დევს ("ა-დ-ევ-ს"). ყინვები ("ყინვიანობა") იწყება ადრე, ოქტომბერში. გვიან თენდება და ადრე ღამდება ("ი-ბურ-ებ-ა"). დღე მოკლეა, ღამე – გრძელი. თოვლი და ყინვა ("ქე") იცის ("სჩვევია"), მაგრამ ძლიერი სიცივე არ არის.

ლე̄თი, ისგლე̄თი უ̂ონაქა, ოხგა ი ოდე ლახუ̂თე ლა̈ჭმათე. ეზერ და̈რ ლა̈სუ̂ ჰამს. ნა̈ბზუ̂ა̈ უ̂ონად ეჯჟი̄ნ ლა̈სუ̂ ი ნა̈ბოზს ა̈დბინე ლირხუნა̄̈ლ. ხუ̂ა̈ჲ ხა̈ნს ირხუნა̄ლ ეჯჟი, ერე უჩხა დე̄სა ა̈დბინე.

ნარხუნა̄ლუნღო ანჴა̈დ სკარხალ ეჯჟი, ერე გიმ ჩუ̂ადთუ̂ეთნე. ეჯ დრო̈უ̂ქა ხუ̂არდა̈ს ირღულდისგა. ეჯჟი უჩხა ა̈დბინე, ერე ნაღუ̂რეუ̂ს მა̈გ ესღუ̂ა̄̈ნ.

იმუ̂ა̄̈ჲჟი ჭალა̈ჲ, ამჟი̄ნ ანღჷრდა ლიც. ჲერს ქორა̈ლ ჟ'ა̈ხგუ̂ეშლა̄̈ნხ ლჷცშუ̂, ჲერს ჴუ̂ილა̄̈ლ ოთფიტხ ნე̄სგაქა ი იმუ̂ა̄̈ჲჟი ღა̈რქა, ეჯჟი̄ნ ანღჷრდა ჴუ̂ილე̄მი მეფტაქა. ეჩქა ანჴა̈დ ხა̈ლხ ი ჲერს ბერგ ხუღუ̂ა̄̈ნ, ჲერს – ლა̄̈ხი̄რ ი ხოსპახ ლიცს გა̈ნთე.

ამჟი უჩხა ი ჩუ̂ა̈ლი ლიჴედ იუ̂ალადა̈ღ და̄̈ს ხასმა. უ̂ეშგიმპილს

ქ'ა̄̈დგუ̂ა̄ლა̄̈ნ ი უჩხა ჩუ̂აქუ̂იც. ლა̈ხუ̂სგიდდად ლახუ̂ა̈რთე ი ჩია̄̈გ ლუთთუ̂ენე

ლა̈სუ̂ხ მუსშუ̂.

წუხელ, შუაღამისას, ავდექი და წავედი მთაში სათიბად. კარგი ამინდი იყო დილას. საღამო(ს ჟამა)მდე ასე იყო და საღამოს დაიწყო ქუხილი ("გრუხ-უნ-ი"). დიდხანს ქუხდა ისე, რომ წვიმა არ დაიწყო.

ქუხილის შემდეგ ("ნა-გრუხ-უნ-ევ-ს") მოვიდა სეტყვა ისე, რომ მიწა გაა-თეთრა. იმ დროს ვიყავი ირღულდში. ისეთი ("ისე") წვიმა დაიწყო, რომ ნია-ღვარს ყველაფერი მიჰქონდა. როგორც მდინარე ("ჭალა"), ასე მოდიოდა წყა-ლი. ზოგს სახლები გაევსო წყლით, ზოგს ყორეები გაუხვრიტა შუაში და რო-გორც ღარში, ისე მოდიოდა ყორის ნახვრეტში. მაშინ მოვიდა ხალხი და ზოგს თოხი ჰქონდა, ზოგს – ნიჩაბი და აბრუნებდნენ ("უქცევდნენ") წყალს განზე.

ასეთი (ასე) წვიმა და მეწყრის მოსვლა თავის დღეში არავის სმენია. ბო-ლოს გამოიდარა ("გა-{მო}-ი-გვალვ-ა") და წვიმა შეწყდა ("შეწყვიტა"). გავი-ხედეთ მთებისკენ და ყველგან გადათეთრებული იყო ("იყვნენ") თოვლით.